Bir işletmenin ürünlerinin yurt içinde ya da yurt dışında satışını ve pazarlanmasını sağlayan, işletmeye bağlı olarak çalışan ve işletmeyle aralarındaki ilişki hukuki kurallara bağlı olan işletme ya da şahıslar bayi ya da distribütör olarak adlandırılır.
Üretici veya ihracatçı işletme ile onun ürünlerini dağıtacak ya da pazarlayacak işletme ya da şahsın arasındaki ilişkiyi düzenleyen bir sözleşmenin olması şarttır.
Bu anlaşmanın ana amaçları şunlardır:
- İki kuruluş arasındaki ilişkiyi tanımlamak
- Bu ilişkiyi hukuki temellere oturtmak
- Ticari hedefleri ve çalışma şekillerini belirlemek
- Çıkabilecek anlaşmazlıkların nasıl çözümlenebileceğini göstermek.
Bayilik anlaşmasının niteliği bayiliğin kapsamına göre değişir. Örneğin bayi ihracatçı adına satış yapacaksa başka, kendi adına mal stoklayıp satış yapacaksa başka tür anlaşma hazırlanır.
Ancak her iki anlaşma da şu ana konuları kapsamalıdır:
Anlaşmanın tanımı
Anlaşmaların başında bunun bir ticari bayilik sözleşmesi olduğu belirtilmelidir.
- Taraflar: Tarafların kimler olduğu belirlenmelidir. İsimler, adresler, unvanlar, şirket türleri (anonim, kolektif, vb.) kuruluş tarihleri, sicil numaraları tam ve doğru olarak belirtilmeli, bayiliğin başka bir firma veya kişiye devir edilip edilmeyeceği ve devir koşulları açıklanmalıdır.
- Ana metin: Yurt dışı bir işletmeden bayilik alınmışsa ve sözleşme iki dilde hazırlanmışsa, bir anlaşmazlık durumunda hangi metnin esas alınacağı belirtilmelidir.
- Başlangıç ve bitiş tarihleri: Sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarih mutlaka belirtilmeli, anlaşmanın normal süresi, yenilenme koşulları ve tarihleri ile birlikte feshi için gerekli bildirim süreleri ve fesih nedenleri açıklıkla gösterilmelidir.
- Ürünler: Bayilik kapsamına giren ürünler, tanımları ve markaları ile sözleşmeye eklenmeli, gerekirse kullanılışı ve satış biçimleri anlatılmalıdır. İhracatçı, ürünlerinin tamamı için özdeş kuruluşa bayilik vermek istemeyebilir. O durumda bayiliğin tüm ürünlerine değil, belirli ürünlere özgü olduğu belirtilmelidir. İşletmenin çıkaracağı yeni ürünleri pazarlamaya, bayinin hakkı olup olmadığı, onun benzeri ürünleri pazarlamakta serbest olup olmadığı da açıklanmalıdır.
- Komisyon: Bayinin alacağı komisyonun hesaplanış şekli ve oranı açıkça belirtilmeli, komisyonun hangi para biriminde, nereye, ne zaman ve nasıl ödeneceği anlaşmada mutlaka bulunmalıdır.
- Kontratın süresi, bitimi ve feshi: Kontrat süreli veya süresiz olabilir. Eğer süresizse, tarafların nasıl feshedebilecekleri anlatılmalıdır. Anlaşmayı otomatik olarak geçersiz kılacak iflas, şirketin satışı benzeri olaylar varsa açıklanmalıdır. Taraflar şirket değil de kişi ise ölüm hâlinde ne olacağı kararlaştırılmalıdır. Kontratın bitiminden sonra bayinin elindeki stokların, varsa marka tescillerinin, ithal izinlerinin vb. hakların ne olacağı da anlaşmaya konmalıdır. Eğer kontratın feshi nedeniyle taraflara tazminat ödenmesi söz konusu ise koşulları gösterilmelidir.
- Yasal merciler: Anlaşmazlık durumunda hakemlik yoluna mı gidileceği, yoksa yasal işlemler mi yapılacağı belirlenmelidir.
