İslam Bilim Tarihi

XII. Yüzyılda Endülüs’te Haritacılık Alanındaki Gelişmeler

Endülüs’te birçok bilim dalında olduğu gibi coğrafya ve buna bağlı olarak gelişen haritacılık alanında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bu alanın önde gelen isimlerin başında İdrîsî (1099-1165) gelmektedir.

İdrîsî heykeli, İspanya
İdrîsî heykeli, İspanya

X. yüzyılda Fas’ta hüküm süren İdrîsîler hanedanına mensup olan İdrîsî Orta Çağ’ın önde gelen coğrafyacı, haritacı ve botanikçilerinden biridir. Septe’de doğan İdrîsî; hayatının ilk dönemlerini Kuzey Afrika ve Endülüs topraklarında seyahatle geçirmiş, bu bölgeler hakkında bilgi sahibi olmuştur. Genç yaşta Anadolu’yu da ziyaret eden İdrîsî, İngiltere dahil olmak üzere Avrupa’nın pek çok ülkesini gezmiştir. Müslüman bir âlim olarak Sicilya’da Norman kralının hizmetinde bulunmuştur. Krala ithafen yazdığı eserde dünyada görülen iklimlerden bahsetmiştir. Norman kralı II. Roger için 400 kilo ağırlığında, iki metre çapında gümüşten bir dünya küresi yapmıştır. Yedi kıtayı kürenin üzerine son derece isabetli bir şekilde yerleştirmiş; ticaret yollarını, gölleri, nehirleri, büyük şehirleri, ovaları ve dağları göstermiştir. Son derece başarılı dünya haritaları da çizen İdrîsî’nin bu haritaları üç asır boyunca Avrupa denizcileri tarafından üzerinde hiçbir değişiklik yapılmadan kopyalanmış ve kullanılmıştır. Kristof Kolomb ve Vasco da Gama’nın kullanmış oldukları dünya haritaları dahi onun haritalarından faydalanılarak hazırlanmıştır. İbn Battuta, İbn Haldun ve Piri Reis gibi Müslüman coğrafyacıları da etkilemiştir. II. Roger için yazdığı Nüzhetü’l-Müştâk fî İhtirâkı’l-Âfâk (Uzak Diyarlara Hoş Yolculukların Kitabı) adlı eseri coğrafya alanında meşhur olmasını sağlamıştır. Eserde dünya haritasının yanı sıra çok sayıda bölge haritasına da yer vermiştir. Bir dünya coğrafyası olan eser Orta Çağ’da İslam dünyasında yazılmış, yerkürenin genel ve sistematik coğrafyası üzerine yapılmış en kapsamlı çalışmalardan biridir. Ayrıca Avrupa hakkında gerçeğe en yakın bilgiler vermesi açısından da dikkat çeker. Eser farklı Avrupa dillerine çevrilmiş ve defalarca basılmıştır.

Bu yazımız da ilginizi çekebilir  X. Yüzyılda Siyasi Gelişmelerin Bilime Etkisi

Botanik alanında da çalışmalar yapan İdrîsî bu alanda da kitap telif etmiştir. Kitâbü’l-Edviye el-Müfrede (Basit İlaçlar Kitabı) adlı eserinde basit ilaçların etkileri, faydaları, menşeleri ve özellikleri konusunda bilgiler vermektedir.

İdrîsî’nin coğrafya alanındaki çalışmaları bilim dünyası için son derece önemli bir yere sahiptir. Coğrafya alanında yaptığı çalışmaların başarılı olmasında şüphesiz önceki dönemlerde yapılan çalışmalar da büyük önem arz etmektedir. İdrîsî, dünya haritasını hazırlarken Halife Me’mun Dönemi’nde yapılan dünya haritasından da faydalanmıştır. Halife Me’mun Dönemi’nde hazırlanan dünya haritası, birçok eksiğine rağmen o döneme kadar hazırlanmış en önemli haritadır. XII. yüzyıla gelindiğinde bu haritadan faydalanarak yeni bir dünya haritası hazırlayan İdrîsî bilimsel açıdan daha doğru bir çalışma ortaya koymuştur. İdrîsî, haritasında Akdeniz’i daha düzgün bir şekilde çizmiştir. Avrupa’nın topografik (yüzey şekilleri) yapısını gerçeğe daha yakın bir şekilde vermiştir. Asya’nın birçok bölümü için yeni bir görüntü ve yeni bir topografi sunmuştur. Ayrıca İdrîsî’nin haritasında Asya’nın kuzey doğusu önemli ölçüde küçültülmüş, yuvarlaklaştırılmış ve bir semer biçimini almıştır. Haritada denizlerin akarsu ve göllerin daha detaylı bir şekilde dağların farklı bir şekilde sunulması haritaya özel bir önem kazandırmaktadır. Bütün bu çalışmalar Orta Çağ’da coğrafya biliminin İslam dünyasında ne kadar ilerlediğini göstermesi bakımından önem arz etmektedir.

İdrîsî'nin yapmış olduğu harita
İdrîsî’nin yapmış olduğu harita

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu