750 yılında kurulmuş olan Abbasi Devleti birçok nedenden dolayı zamanla zayıflamaya başlamıştır. Halife Mutasım’dan (833-842) sonra yetenekli idarecilerin iş başına geçmemesi, devlet yönetiminin geniş yetkilere sahip emîrü’l-ümerâ adı verilen komutanlara verilmesi, fetih hareketlerinin durması, ekonominin zayıflaması, merkeze uzak olan eyaletlerde yeterli otoritenin sağlanamaması ve bu eyaletlerdeki vali ve komutanların Tavâif-i Mülûk adı verilen devletler kurmaları gibi nedenler devletin zayıflamasına sebep olmuştur. Tavâif-i Mülûk olarak adlandırılan bu devletlerden biri olan Büveyhiler (932-1055) Fatımilerin desteği ile Sünni halifeliğinin merkezi Bağdat’ı ele geçirerek burada siyasi hâkimiyetlerini kurdular ve Fatımilerin çizgisini sürdürerek bölünmüşlük ve mezhebi taassubu devam ettirdiler. Büveyhiler, Abbasi halifelerini yalnızca dinî bir lider olarak gördüler ve istedikleri halifeyi tahta çıkardılar. Bu durum ise İslam dünyasında siyasi ve fikri gelişmeleri olumsuz etkiledi. Sünni düşünceye karşı yeni bir güç merkezi olarak doğan Kahire merkezli Şii Fatımiler Devleti (909-1171) ise kendilerine hedef olarak Abbasi halifeliğini seçmiş, başta kutsal topraklar olmak üzere Abbasi hâkimiyetindeki toprakları ele geçirmek ve kendi görüşlerini bu topraklar üzerinde yaymak istemiştir. İran’da güçlü bir devlet kurmayı başaran Selçuklu Hükümdarı Tuğrul Bey, 1055 yılında Bağdat’a girerek Abbasi hanedanını Büveyhilerin hâkimiyetinden kurtardı ve Abbasi halifesine büyük hürmet gösterdi.
Abbasiler Dönemi ilim ve kültür hayatının üretken olduğu bir dönemdir. Yönetimin Büveyhiler’in ve Fatımiler’in elinde olduğu dönemlerde de ilim ve kültür hayatı canlılığını kaybetmemiştir. Şîraz, Rey ve İsfahan kütüphaneleri en parlak devirlerini Büveyhiler Dönemi’nde yaşamıştır. Astronomi çalışmaları için bu dönemde Bağdat’ta bir rasathane inşa edilmiş, ilim adamlarına değer verilmiş, çalışmaları mükâfatlandırılmıştır. Kahire, Fatımiler Dönemi’nde İslam dünyasında önemli kültür merkezlerinden birisi olmuştur. El-Ezher Üniversitesi de dönemin önde gelen eğitim kurumlarının başında gelmektedir. Bu dönemde kütüphaneler de İslam dünyasının önemli bilim yuvalarından biri olmuştur. Öyle ki bu dönemde dünyanın hiçbir yerinde Kahire Sarayı’ndaki kadar kitap yoktu.
