İşletme Türleri | İşletmelerin Ekonomik Bakımdan Sınıflandırılması
İşletmeler ekonomik bakımdan Şekildeki tarzda sınıflandırılabilir.
a. Mal Üreten İşletmeler
Mal üreten işletmeler; genellikle mal veya fiziksel ürün üreten tarım, inşaat ve sanayi sektörlerinde faaliyetlerini sürdüren işletmelerdir.
Örneğin domates, patates, buğday, pamuk benzeri tarımsal ürünleri üreten işletmeler; yol, köprü, baraj, konut yapımı işleriyle uğraşan inşaat işletmeleri; her türlü tekstil ürünleri, demir-çelik, çimento, gübre, makine, buzdolabı, radyo, televizyon, sabun, deterjan, kâğıt, kalem benzeri dayanıklı ve dayanıksız malları üreten işletmeler bu gruba girer.
b. Ticaret İşletmeleri
Ticaret işletmeleri; genellikle ticaret sektöründe çalışan toptancılık, yarı toptancılık ve perakendecilik yapan işletmelerdir. Bunlar çoğu kez üretici işletmelerin ve bazen de hizmet işletmelerinin mal ve hizmetlerini tüketicilere aktaran toptancı, yarı toptancı, perakendeci komisyoncu benzeri pazarlama kurumlarından oluşur.
c. Hizmet Üreten İşletmeler
Hizmet üreten işletmeler; bir hizmetin yerine getirilmesi veya hizmet üretimi ile uğraşan işletmelerdir. Örneğin berber dükkânları, lokantalar, oteller, doktor, avukat, mali müşavir büroları, banka, sigorta şirketleri, taşıma ve depolama şirketleri, elektrik, doğalgaz, su ve kanalizasyon ile sağlık hizmetlerini yürüten işletmeler gibi.
İşletmeler bir ülke ekonomisinin yapısı bakımından sınıflandırılırken büyüklükleri ve kapasiteleri temel alınmaktadır. İşletmelerin büyüklükleri ve kapasiteleri belirlenirken çeşitli ölçütler kullanılmaktadır.
Bu ölçütler niceliksel ve niteliksel olarak ikiye ayrılır:
1- Niceliksel ölçütler: Bu ölçütler işletmeyle alakalı çeşitli büyüklükleri dikkate alır ve işletmeler arasında karşılaştırma yapılabilmesini sağlar. Önemli niceliksel ölçütler aşağıdaki şekilde belirtilebilir:
- Sermaye miktarı
- Çalıştırılan iş gören sayısı
- Üretim kapasitesi
- Kullanılan makine ve tezgâhların sayısı ve gücü
- Belirli bir dönemde kullanılmakta olan ham madde ve malzeme miktarı
- Harcanan enerji miktarı
- Çalışanlara ödenen ücret ve aylıkların toplamı
- Belirli bir dönemde yapılmış olan satış
- Kullanılan veya yararlanılan arazinin genişliği, bina yapısı, sosyal yapı, bahçe ve öteki fiziki olanaklar
b. Niteliksel ölçütler: İşletmenin yönetim, örgütleme ve karar alma benzeri konulardaki yapısını ve politikalarını dikkate alan ölçütlerdir. Önemli niteliksel ölçütler aşağıdaki şekilde belirtilebilir:
- Yönetim işlevlerinde uzmanlaşmış yöneticileri istihdam etme düzeyi
- Kredi sağlayabilme olanakları
- İşletme yönetimiyle iş görenler, alıcılar, satıcılar, kredi verenler ve işletme sahipleri arasındaki kişisel ilişkilerin derecesi
- İşletmenin satın alma ve satış çalışmalarında sahip olduğu pazarlık gücü
İşletmelerin kapasite ve büyüklüklerini belirlerken kullanılabilecek bu ölçütler kesin değildir. İşletme büyüklüğü ve kapasitesini belirlerken hangi ölçütün önem taşıdığı, etkinlik gösterdiği sektöre göre değişir.
Örneğin çimento sanayisinde fabrikaların döner fırın sayısı, mobilya sektöründe atölyedeki iş gören sayısı esas alınmaktadır. Ticaret ve hizmet işletmelerinde istihdam edilen iş gören sayısı ile yıllık satış tutarı, taşıma işletmelerinde de taşıt sayısı önemli olmaktadır.
