İstanbul 16 Mart 1920’de İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmiş, Mebusan Meclisi basılıp dağıtılmış ve mebuslardan bazıları tutuklanıp sürgüne gönderilmişti. Yaşanan bu olaylar sonucunda Mustafa Kemal Paşa seçimlerin yenilenerek Ankara’da olağanüstü bir meclisin kurulması gerektiğini söylemiş, bunun üzerine Anadolu’dan seçilen mebuslar (milletvekilleri) ile İstanbul’da önceden seçilmiş olan mebusların da katılımıyla, 23 Nisan 1920 Cuma günü ilk Büyük Millet Meclisi açılmıştır.
I. Büyük Millet Meclisi’nin açılışı, Müslümanlar için manevi değer taşıyan cuma gününe denk getirilmiş, mebusların da katılımıyla Ankara Hacı Bayram Camisi’nde kılınan cuma namazının ardından Meclis önünde millî bir tören düzenlenmiş ve meclis 115 milletvekilinin katılımıyla açılmıştır.
I. Meclis üyelerini mesleki açıdan değerlendirdiğimiz zaman, ülkenin farklı kesimlerinin Meclis’te temsil edildiklerini görürüz. Milletvekillerinin %46,9’unun devlet memuru, %14’ünün avukat, gazeteci, doktor, bankacı ve mühendis, %18,9’unun çiftçi, tüccar ve aşiret reisi, geri kalan %11,2’sinin müftü, müderris ve şeyh olduğu görülmektedir.
II. TBMM’de ise asker, hukukçu, doktor ve eğitimcilerin sayılarında I. Meclis’e göre ciddi bir artış vardır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluşunu gerçekleştiren I. Büyük Millet Meclisi, tarihi bir sorumluluk alarak olağanüstü bir dönemde ortaya çıkmıştır. Bu Meclis, bütün olumsuzluklara rağmen her kesimden insanın temsil edildiği bir meclistir.
I. Büyük Millet Meclisi, her türlü fikrin tartışılması ve kolay muhalefet yapılması açısından demokratik özellik taşımaktadır. Bu Meclis’in en önemli özelliklerinden bir tanesi de üyelerinin bazen cephede asker, bazen meclis sıralarında mebus olmaları, bazen de İstiklal Mahkemeleri’nde hâkimlik görevinde bulunmalarıdır. Millî Mücadele Dönemi’nde I. Meclis yıpranmış, bu yıpranma sonucunda saltanat yanlısı mebusların Meclis’e karşı muhalif davranışları artmıştır.
Millî egemenlik düşüncesini yerleştirmek isteyen Mustafa Kemal Paşa, muhaliflerle yollarını ayırarak kendisi gibi düşünen milletvekilleriyle yoluna devam etmiştir. II. Meclis, inkılapların gerçekleştirilmesinde ve devlet teşkilatının oluşturulmasında etkili olmuştur. II. Büyük Millet Meclisi ilk toplantısını 11 Ağustos 1923 Cumartesi günü en yaşlı üye sıfatıyla Abdurrahman Şeref Bey’in başkanlığında yapmıştır.
270 mebus ile görevine başlayan II. Meclis’te, 1923-1927 yılları arasında ölüm, istifa ve diğer nedenlerden dolayı mebus sayısında azalma olmuş ve mebusların mesleklere göre dağılımları da değişmiştir. I. Meclis’te kuvvetler birliği (yasama, yürütme, yargı) ilkesi Meclis’in bünyesinde toplanmış, günümüzde ise yürütme yetkisi cumhurbaşkanı ve kabinesine; yargı yetkisi de bağımsız mahkemelere verilmiştir.
I. Meclis’te bulunan mebuslar savaş şartlarında seçildikleri için, bu Meclis’e sınırlı sayıda illerden katılım olmuş, işgal edilen İstanbul’dan çok zor şartlarda gelebilen mebuslar da I. Meclis’te yerini alabilmiştir. II. Meclis’te de olağanüstü dönemler devam etmiş ve ülkenin her yeri tam anlamıyla temsil edilememiştir.
Her ne kadar da her kesimi temsil eden kişiler I. ve II. Meclis’te mebus olabilmişse de ülkenin bütününden katılım gerçekleştirilememiştir. Günümüzde ise şartlar değişmiş, demokrasi olgunlaşmış ve dolayısıyla halkın Meclis’teki temsil oranı artmıştır.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında henüz seçme ve seçilme hakkı olmayan kadınlar, I. ve II. Meclis’te yer alamamıştır. Ancak 1934’te çıkarılan bir kanunla kadınlara da seçme ve seçilme hakkı tanınmış, böylece halkın iradesinin meclise tam olarak yansıması sağlanmıştır.
