Cumhuriyet, halkı yönetecek olan devlet başkanı ve milletvekillerinin belli bir süre için halk tarafından seçildiği yönetim biçimidir. 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldığı zaman tam anlamı ile halk egemenliği gerçekleşmiş, 1921 Teşkilat-ı Esasi Kanunu ile yeni Türk devletinin ilk anayasası oluşmuştur.
1921 Anayasası, savaş döneminde hazırlandığı için bu Anayasa’da temel hak ve hürriyetlere yer verilmemiş, 29 Ekim 1923’te, 1921 Anayasası’nda yapılan değişiklikle, 1. Madde de “Türkiye Devleti’nin hükûmet biçimi cumhuriyettir.” denilerek devletin yeni yönetim şekli cumhuriyet olarak belirlenmiştir.
Cumhuriyet yönetiminin ilk anayasası olan 1924 Anayasası ile temel hak ve hürriyetler genişletilmiştir. Kamu yönetimi esaslarının belirlenmesi ile kurum ve kuruluşların yürütme organının emrinde uyum içinde işlemesi için temel kaynak anayasa olmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile birlikte, Tanzimat’tan bu yana Osmanlı devlet işleyişinin büyük bir kısmı örnek alınmış, bu devlet işleyişi çağın gerektirdiği koşullar da dikkate alınarak tekrar yorumlanmış ve düzenlenmiştir. Çeşitli toplumsal hizmetlerin devletin alanına girmesi ile birlikte yeni kurumsal yapılar da oluşmaya başlamıştır.
Cumhuriyetin kurulmasından günümüze doğru yaklaştıkça bakanlık, personel ve iktisadî devlet teşekküllerinin sayıları artmış, kamu personelinin özlük hakları genişletilmiştir. Günümüzde ise liberal ekonomik anlayış gelişmiş ve özel teşebbüsün önü açılarak ekonomik faaliyetlerde devletin alanı daraltılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temel yapısını ise yasama, yürütme ve yargı organları oluşturmuştur.
21 Ocak 2017 tarihinde yapılan anayasa değişikliği, 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandumla kanunlaşmış, böylece Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmiştir. 1982 Anayasası’nın bazı maddeleri değiştirilerek veya bu anayasaya yeni ibareler eklenerek Anayasa’nın sisteme uygun hale getirilmesi sağlanmıştır.
Yasama
Yasama yetkisi, 23 Nisan 1920 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açıldığı ilk günden bu yana “Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.” ilkesinden hareketle Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne verilmiştir. 21 Ocak 2017 tarihinde yapılan anayasa değişikliği ve bu anayasa değişikliğinin 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandumla kabul edilmesiyle yasama yetkisi yine Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne verilmiştir.
Bu anayasa ile milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkmış, milletvekili seçilme yaşı da 25’ten 18’e inmiştir. Görev ve yetkileri arasında; kanun koymak, kanun değiştirmek ve kaldırmak, bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek, para basılmasına karar vermek gibi görevler de yer alan TBMM, seçilmiş cumhurbaşkanı ve kabinesini denetleme yetkisine de sahiptir.
Yürütme
Yürütme yetkisi, 1921 Anayasası’nda kuvvetler birliği ilkesinden hareketle Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne aitti. 1924 Anayasası’nda yürütme yetkisi cumhurbaşkanı ve onun atayacağı başbakan ile bakanlar kuruluna verilmiştir. 1961 ve 1982 anayasalarında yürütme yetkisi, cumhurbaşkanı ve bakanlar kuruluna bırakılmıştır.
Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesi ile Türkiye’yi cezai sorumluluğu olan bir cumhurbaşkanı yönetecektir. Yeni sisteme göre cumhurbaşkanı hem hükûmetin hem de devletin başkanıdır.
Yargı
Yargı yetkisi,1921 Anayasası’nda TBMM’ye aitti. 1924 Anayasası’nda mahkemelerin bağımsızlığı ve yargıçların güvencesi konusuna değinilmemekle beraber, yargı hakkı Türk Milleti adına usul ve yasalara göre bağımsız mahkemelere verilmiştir. Yine 1961 ve 1982 anayasalarında; “Türk Ulusu adına bağımsız mahkemeler yargılama işini üstlenecektir.” denilmiştir.
Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri ile yargılama usulleri ise yasalarla düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesi ile “yargının bağımsızlığı” ifadesine “yargının tarafsızlığı” ilkesi de eklenmiştir.
