Türkçe karşılığı “imtiyaz” olan franchise (frençayz), İngilizce bir sözcüktür. “Franchise verme” sözcüğünden türetilen franchisor (frençayzır) ise bir ürüne, hizmete veya bilgi birikimine, bunlara ait kalitesi kanıtlanmış ve başarılı bir markaya ya da isme sahip olup bunların satış, dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veren taraf anlamına gelir.
Franchisee (frençayzi) ise, doğrudan veya dolaylı bir malı bedel karşılığında Franchisor’un yani işletme hakkı sahibinin ticari adını, markasını, bilgi birikimini, iş görme ve teknik yöntemlerini, sistemini ve öteki sınai ya da fikri mülkiyet haklarının kullanımını üstlenen taraf demektir.
Franchising, birbirinden bağımsız iki taraf arasında oluşturulan sözleşmeye dayalı bir ilişkiyi tanımlar. En yalın anlatımıyla franchising, hak sahibine para karşılığında verilen belirli sınai hakları ticari alanda kullanma iznidir.
Franchising sözleşmelerinde konu bir ürün, bir marka ya da bir hizmet olabilir. Söz konusu olan bu ürün, marka ya da hizmetin işletme ve kullanım hakkını imtiyaz sahibinin belirli bir süre ve bazı sınırlamalarla ticari işlerini yürütmek üzere ikinci bir tarafa devretmesidir.
Franchising’in en önemli özelliği ise imtiyaz hakkını veren tarafın işin yönetim ve organizasyonu konusunda know-how yani bilgi ve destek sağlıyor olmasıdır. Franchising sisteminin ilk uygulama yeri Amerika’dır. Günümüzde bu sistem ile çalışan aşağı yukarı 60 iş kolu mevcuttur.
Bunlar arasında; otomobil kiralama, otomobil servis ürünleri, iş yardım servisleri, iş araçları, giyim ve ayakkabı, yapı dekorasyon, bilgisayar, kozmetik, perakende satış mağazaları, eğitim, yiyecek, sağlık ürünleri, ev aletleri, kuru temizleme, fast-food, otelcilik ve lokanta vb. sektörler bulunmaktadır.
Franchising Avantajları ve Dezavantajları
Franchising sistemi ile yapılmış olan bir girişimin girişimciye sağladığı başlıca faydalar şunlardır:
Franchising Avantajları
- Daha önce denenmiş, başarısı kanıtlanmış ve tanınmış bir marka ile birlikte, imtiyaz sahibi işletme sistemine ait teknikleri ve prosedürleri kullanması mümkün olur.
- Daha önce denenmiş, başarısı kanıtlanmış ve tanınmış bir marka ile birlikte, imtiyaz sahibi işletme sistemine ait teknikleri ve prosedürleri kullanması mümkün olur.
- Marka ile birlikte ulusal veya uluslararası standarda ve kaliteye sahip olur.
- Tanınmış markalara sürekli müşteri ve iş yapma imkânı sağlanır.
- Franchise veren işletme girişimciye eğitim hizmetleri ve uzman personel desteği sağlar.
- Kaliteli personel bulma, işe alma ve yerleştirme konularında imtiyaz sahibinin tekniklerinden yararlanabilir.
- Mali, ticari ve personel konularında sağlanan destekle, teknik işlevlere ağırlık verilip başarı şansı arttırılabilir.
- İmtiyaz sahibi ile ortak hareket edilerek küçük işletmelerin karşılaşacakları risk ve işletmecilik sorunları en aza indirilir.
- Girişimci imtiyaz sahibi işletmenin mali ve hukuk danışmanlarından yararlanabilir.
- İmtiyaz sahibi işletmenin sürekli olarak yaptığı araştırma ve geliştirme çalışmalarından yararlanabilir.
- İşletmenin kuruluş aşamasında ve kuruluş yerinin seçiminde bilimsel tekniklerin kullanılması mümkün olur.
- Kuruluş aşamasında leasing (lizing) benzeri kaynaklardan finansal destek sağlanması mümkün olur.
- Reklam ve tanıtım giderlerinden tasarruf sağlayabilir.
- Girişimcinin yalnızlığını ortadan kaldırarak kendi işini kurmanın getirdiği riskleri azaltır.
- İmtiyaz sahibi işletmeye yapılmış olan ödemeler, başlangıçta yeni bir iş için yapılacak hata bedellerinin toplamından az olur.
- İşletmeler için standart yönetim, muhasebe, satış ve stoklama fonksiyonları mümkün olur.
Franchising sisteminin avantajlarının yanında birtakım dezavantajları da mevcuttur. Bu dezavantajların başlıcaları şunlardır:
Başlıca Franchising Dezavantajları
- Franchising alan girişimci franchising veren şirketin belli standart ve kurallarına uymak zorunda kaldığından girişimci ve yaratıcı ruhu fazla olan kişilerde belli bir süre sonra tatminsizlik yaratabilir. Çünkü bu durum kendi iş modelini yaratma ve yeniliklere karar verme imkanını ortadan kaldırır.
- Franchising sistemine katılmak için ödenmesi gereken başlangıç bedeli genellikle yüksektir. Başlangıç ücretleri yapılmak istenen işin türüne göre; franchise veren firmanın markasının kullanılması, gerekli teçhizat, demirbaş ve stokların alınarak mağazaya yerleştirilmesi, iş yerinin düzenlenmesi, eğitim, eğitim malzemelerinin sağlanması karşılığında alınır. Bu durum girişimcinin yüksek bir maliyetle işe başlamasına neden olur.
- Kârın taraflar arasında nasıl paylaşılacağı konusundaki kararlar franchisor tarafından belirlenir. Franchise alan girişimci, sisteme giriş ücretinden başka aylık satışlarının belirli bir yüzdesini ana firmaya ödemek zorundadır.
- Franchising sisteminin franchisee açısından önemli bir öteki dezavantajı, franchisee’nin hukuken bağımsız bir işletmeci olmasına rağmen ana firma tarafından sürekli denetlenerek kontrol edilmesidir. İşletmenin, ticari faaliyet performansının tespit ve değerlendirilmesi için çeşitli işletme bilgilerini ve mali tablolarının devamlı takip edilmesi ve üçüncü şahıslar tarafından incelenmesi franchisee açısından sıkıntı verici bir durumdur.
- Franchisee, standardizasyonun bozulmaması gereği kendi bölgelerinde sattıkları ürünlerin içeriğinde değişiklik yapamaz. Tüm ürün çeşitlerinin yapılışı, franchise zincirindeki her işletmede özdeş olmak zorundadır. Sunulan mal ve hizmetlerin kalitesi, biçimi ve içeriği sabit ve gizlidir.
