Eski dönemlerde, kurulup yıkılan birçok devlet genellikle monarşi yönetim şekliyle idare edilmiştir. Monarşi yönetiminde ülkenin başında bulunan kişi ülke yönetimiyle ilgili bütün yetkileri kendinde bulundurur. Ülkelerin yönetiminde üç önemli güç unsuru bulunmaktadır. Bunlar; yasama, yürütme ve yargıdır. Monarşi yönetimlerinde yasama, yürütme ve yargı güçleri tek bir kişide toplanır. Günümüzde ise dünyadaki çoğu devlette yasama, yürütme ve yargı güçleri ayrı kurumlar tarafından kullanılmaktadır.
- Kuvvetler Birliği: Devlet organları olan yasama, yürütme ve yargı güçlerinin tek bir kişide toplandığı devlet yönetim modelidir. Bir ülkede bu güç unsurları aynı kurum veya kişiye verilmişse buna kuvvetler birliği adı verilir.
- Kuvvetler Ayrılığı: Devlet organları olan yasama, yürütme ve yargı güçlerinin birbirinden ayrılmış oldukları devlet yönetim modelidir. Bir ülkede bu güç unsurları ayrı kurum veya kişilere verilmişse buna kuvvetler ayrılığı adı verilir.
Ülkemizin devlet yönetiminde, kuvvetler ayrılığı ilkesi uygulanmaktadır. Bu nedenle yasama, yürütme ve yargı yetkileri ayrı kurum ve kişiler tarafından kullanılmaktadır. Anayasamızda yasama, yürütme ve yargı organlarının her birinin kendine has yetki ve sorumlulukları açıkça belirtilmiştir.
Ülkemizde yasam, yürütme ve yargı görevlerini yerine getiren kurumlar ve kişiler birbiriyle uyumlu bir şekilde çalışırlar. Aşağıda yasama, yürütme ve yargı organları arasındaki ilişki açıklanmıştır. İnceleyiniz.
- Yasama yetkisi, TBMM’nin elindedir. Halkın ihtiyaçları doğrultusunda TBMM’de kanunlar çıkarılır.
- Yürütme yetkisi, Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, çıkarılan kanunlara uygun olarak ülkede yürütme görevini yerine getirir. Ülkenin anayasaya ve kanunlara göre yönetilmesini sağlar.
- Yargı yetkisi, bağımsız mahkemelerindir. Devlet yönetiminde kanunlara aykırı hareket edilmesi durumunda bağımsız mahkemeler olumsuz durumların ortaya çıkmasını önler.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Cumhurbaşkanlığı ve bağımsız mahkemeler anayasadan aldıkları yetkiye göre bizlere hizmet vermektedir. Bu kurumların yetkileri anayasamızda aşağıda belirtildiği şekilde ifade edilmiştir. İnceleyiniz.
- Yasama yetkisi MADDE 7- Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.
- Yürütme yetkisi ve görevi MADDE 8- Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.
- Yargı yetkisi MADDE 9- Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.
Yasama Gücü
Ülkemizde yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kullanılır. TBMM üyelerine milletvekili adı verilir. Halktan yeterli oyu alarak milletvekili seçilen kişiler Anayasa’da belirtilen yemin metnini okuyarak göreve başlarlar. Milletvekillerinden oluşan TBMM’nin anayasaya göre yetki ve sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir. İnceleyiniz.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri
A. Genel olarak
MADDE 87- Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilânına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.
B. Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesi
MADDE 88- Kanun teklif etmeye milletvekilleri yetkilidir. Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul ve esasları İçtüzükle düzenlenir.
C. Kanunların Cumhurbaşkanınca yayımlanması
MADDE 89- Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları on beş gün içinde yayımlar. Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tâbi değildir. Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu üye tamsayısının salt çoğunluğuyla aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır; Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir.
D. Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma
MADDE 90- Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.
F. Savaş hâli ilânı ve silahlı kuvvet kullanılmasına izin verme
MADDE 92- Milletlerarası hukukun meşrû saydığı hâllerde savaş hâli ilânına ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği hâller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması hâlinde Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir.
Yürütme Gücü
Anayasamıza göre ülkemizde yürütme gücü Cumhurbaşkanı tarafından kullanılır. Cumhurbaşkanı anayasada belirtilen özelliklere göre Türk vatandaşları arasından, halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı seçilen kişi anayasada belirtilen yetki ve sorumlulukları yerine getirir. Cumhurbaşkanı Ankara’da bulunan Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde ülkemizi yönetmektedir. Cumhurbaşkanının anayasaya göre yetki ve sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir. İnceleyiniz.
Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri
MADDE 104- Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder. Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapar. Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise mesaj verir. Kanunları yayımlar. Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açar. Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atar ve görevlerine son verir. Üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler. Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyetinin temsilcilerini gönderir, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul eder. Milletlerarası andlaşmaları onaylar ve yayımlar. Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunar. Milli güvenlik politikalarını belirler ve gerekli tedbirleri alır. Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil eder. Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verir. Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin cezalarını hafifletir veya kaldırır. Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması hâlinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hâle gelir. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir. Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmî Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.
Yargı Gücü
Anayasamıza göre yargı yetkisi, bağımsız mahkemeler tarafından Türk milleti adına kullanılmaktadır. Mahkemelerin bağımsız olması önemlidir ve bu durum anayasamızda aşağıdaki şekilde belirtilmiştir. İnceleyiniz.
Mahkemelerin bağımsızlığı
MADDE 138- Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar. Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanî kanaatlerine göre hüküm verirler. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz. Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz. Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.
Bağımsız mahkemeler, anayasadan aldığı güçle kişiler ve kurumlar arasındaki sorunları kanunlara uygun bir şekilde çözmeye çalışır. Yasama ve yürütmenin yaptığı her türlü iş ülkemizde yargı denetimine tabi tutulmaktadır. Örneğin, TBMM’de çıkarılan bir kanunun anayasaya uymadığı düşünülürse Anayasa Mahkemesi’ne iptal davası açılabilir. Yine yürütmenin aldığı kararların, anayasa ve kanunlara aykırı olduğu düşünülürse idari mahkemelere yürütmenin durdurulması için dava açabilmektedir.
