İslam Bilim Tarihi

X. Yüzyılda Matematik Alanındaki Gelişmeler

X. yüzyılda İslam dünyasında matematik alanında çok büyük başarılar elde edilmiştir. Ebû Sehl el-Kûhî (öl. 990), bu yüzyılda matematik alanında önemli çalışmalar yapan bilim insanlarındandır. Kendisinden önceki bilim insanlarının sonsuz küçükler hesabı konusundaki denemelerini daha ileri bir seviyeye taşıyan elKûhî, parabolik kubbenin hacmini çok basit bir yöntemle ölçmüştür. Denklemin bilinmeyenlerini eşit kenarlı bir hiperbol ve bir parabolün kesişme noktaları ile bulmuştur. Hiperbol yardımıyla Antik Çağ’da sorun olan bir açının üçe bölünmesi probleminin çözümünü yapmıştır Üçüncü derece eğrilerle ilgili yoğun çalışmaları sonucu konik kesit çizimleri için özel bir pergel (barkâr tâmm) tasarlamış, sonlu bir düz çizgi üzerinde sonsuz devam eden bir hareketin olup olamayacağına ilişkin bir probleme çözüm yöntemi geliştirmeye çalışmıştır. Problemin çözümünde kullandığı bu yöntem Giovanni Battista Benedetti’nin (Civani Batista Bendetti) (1530-1590) tarzını hatırlatmaktadır.

Bu yazımız da ilginizi çekebilir  X. Yüzyılda Tıp ve Tıp Teknolojileri Alanındaki Gelişmeler

Ebu’l-Vefâ el-Bûzcânî de (940-998) matematik alanında çok önemli çalışmalara imza atmıştır. Trigonometrik fonksiyonları bir bütün olarak ele almış ve interpolasyon yöntemi doğrultusunda logaritma çizelgelerinin yapımında yeni bir metot ortaya koymuştur. Geliştirdiği bu metot ile sinüs (ceyb), tanjant (zıl) ve kotanjant çizelgelerini hesaplamıştır. Onun sinüs çizelgesi değerlerini her dörtte bir dereceye göre vermektedir. Burada söz konusu olan problem, küresel bir üçgenin açılarından hareketle kenarlarını hesaplamaktır. Bu problemin çözümünde öncelik Ebû’l Vefâ’ya aittir. Ebû’l Vefâ, geometride pergel kullanmayı prensip edinen ilk matematikçidir. Bilim tarihi araştırmacıları, sekantın bilinenin aksine Copernicus (Kopernik) tarafından değil Ebû’l Vefâ tarafından bulunduğunu söylemektedirler. Ebû’l Vefâ, dördüncü derece denklemleri de çözmüş, x4+px3=r denkleminin çözümünde y3+axy+b=0 ve x2-y=0 koniklerinin kesişmesinden faydalanmıştır. Antik Yunan ve Hint uygarlığında çözülemeyen denklemleri de çözmeyi başarmıştır.

Ebü'l-Vefâ el-Bûzcânî'nin ez-Zîcü'ş-şâmil adlı eserinden iki sayfa
Ebü’l-Vefâ el-Bûzcânî’nin ez-Zîcü’ş-şâmil adlı eserinden iki sayfa

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu