Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)

Lozan Barış Antlaşması 143 madde ve 4 bölüm halinde düzenlenmiştir.

Lozan Antlaşmasının Önemli Maddeleri

1. Sınırlar
   1. Yunanistan Sınırı: Meriç Nehri, Türk-Yunan sınırı olacaktır. Bozcaada, Gökçeada ve Tavşan Adası Türkiye’ye kalacak, Türkiye’nin Ege kıyılarına yakın olan Yunan adaları silahlandırılmayacaktır.
   2. Suriye Sınırı: 20 Ekim 1921’de Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşması’nda belirlenmiş olan sınır esas alınacaktır.
   3. Irak Sınırı: Musul sorunu nedeniyle, Irak sınırı Lozan’da belirlenemedi. Sorunun Türkiye ile İngiltere arasında yapılacak ikili görüşmelere bırakılmasına karar verildi.
2. Boğazlar: Boğazlar, Türkiye’nin başkanlığında uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecektir. Türkiye, Boğazların her iki yakasında da asker bulundurmayacaktır.
3. Kapitülasyonlar: Adli, mali, idari ve ekonomik ayrıcalıklar içeren kapitülasyonlar kaldırılacaktır.
4. Borçlar: Osmanlı borçları, Osmanlı Devleti’nden ayrılan devletlerle Türkiye arasında paylaştırılacaktır. Türkiye’nin payına düşen borçlar taksitlere bağlanacaktır.
5. Azınlıklar: Türk vatandaşı olacaklar, Türk kanunlarına tabi tutulacaklardır.
6. Nüfus Mübadelesi: İstanbul’da yaşayan Rumlar ile Batı Trakya’da yaşayan Türkler yerlerinde kalacak, diğer yerlerdekiler karşılıklı değiştirilecektir.
7. Fener Rum Patrikhanesi: İstanbul’da bulunacak fakat ekümenik (evrensel) özelliği olmayacaktır.
8. Savaş Tazminatı: Yunanistan verdiği zararlara karşılık, Meriç Nehri’nin ötesinde bulunan Karaağaç kasabasını Türkiye’ye verecektir.

Lozan Barış Antlaşması ile yeni Türk Devleti’nin varlığı ve bağımsızlığı tüm dünya tarafından kabul edildi. Sevr Antlaşması tarihe karıştı. I. Dünya Savaşı’nın sonunda imzalanan anlaşmalar kısa süre içinde geçerliliğini kaybederken, Lozan Barış Antlaşması hâlen geçerliliğini sürdürmektedir. Bu durum Türk diplomasisinin başarısını ortaya koyarken, Misak-ı Millî de büyük ölçüde gerçekleştirilmiş ve tam bağımsızlık sağlanmıştır.

Türkleri Avrupa’dan çıkarmak diye özetlenen yüzyıllık Avrupa siyaseti, Lozan’da iflas etmiştir. Anadolu’yu paylaşmayı içeren Sevr Antlaşması da geçerliliğini yitirmiştir. Lozan Barış Antlaşması’nı ünlü İngiliz tarihçisi A. Toynbbe (Tonbi): “Hemen hemen her konudaki Türk istekleri, Lozan’da Müttefikler tarafından kabul edilmiştir… Yenilmiş, parçalanmış bir ulusun, bu harabe içinden ayağa kalkması ve dünyanın en büyük ulusları ile, tam eşit koşullar içinde karşı karşıya gelmesi ve her isteğini kabul ettirmesi şaşılacak bir şeydi.” diye değerlendirmiştir.

Lozan Barış Antlaşması’nın Yunanistan tarafından nasıl yorumlandığına bakıldığında ise anlaşmayı Yunanistan adına imzalayan Venizelos hislerini “derin bir melankoli ve hüzün” diye belirtmiştir.

Lozan Barış Antlaşması 213 Oy İle Onaylandı

II. Dönem TBMM, 23 Ağustos 1923’te yapılan oylamada, 14 olumsuz oya karşı 213 oyla Lozan Barış Antlaşması’nı onaylamıştır. 6 Ekim 1923’te işgal kuvvetleri İstanbul’u terk etmiştir. İtilaf Devletleri İstanbul’u terk edince düzenli ordu İstanbul’a girmiştir. Fakat ilgili öteki devletlerin antlaşmayı onaylamaları geciktiğinden, antlaşma ancak 6 Ağustos 1924’te yürürlüğe girebilmiştir.

10 Ağustos 1920’de Osmanlı Devleti’ne imzalatılan Sevr Antlaşması’nda Anadolu’da İngiliz, Fransız ve İtalyan nüfuz bölgeleri oluşturulmuş, İzmir bölgesi ile Trakya Yunanistan’a bırakılmıştı. Ayrıca Doğu Anadolu topraklarında da bir Ermenistan Devleti kurulurken, Türklere İç Anadolu ile Karadeniz bölgesinin bir kısmı bırakılmıştı. Bu yeni sınırlar içinde kalacak olan azınlık vatandaşlara da İtilaf Devletleri’nin garantörlüğünde geniş haklar tanınacaktı. Bundan başka Osmanlı Devleti’nin siyasi egemenlik gücünü zedeleyen adli, mali ve ekonomik ayrıcalıklar içeren kapitülasyonlar daha da genişletilecekti.

TBMM, Sevr Antlaşması’nı tanımadığını İtilaf Devletleri’ne bildirmiş ve antlaşmayı imzalayanları vatan haini sayarak vatandaşlıktan çıkarmıştır. Üç yıl daha süren kanlı mücadeleler sonucunda Sevr Antlaşması uygulanamayan bir antlaşma olarak kalmıştır. Düşmanlar ülkeden çıkarılmış, Misak-ı Millî’de öngörülen bugünkü Türkiye sınırlarına çok büyük ölçüde kavuşulmuştur.

24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile de bu durum uluslararası platformda kabul edilmiş ve Türkiye Devleti siyasi, ekonomik hukuki bütün sınırlandırmalardan kurtulmuş, tam bağımsız bir devlet olarak saygın yerini almıştır.