Bir zamanlar “Millet-i Sadıka” olarak tanımlanan Ermeniler, I. Dünya Savaşı yıllarında önce Ruslarla ardından da İngilizlerle iş birliği yaptılar.
Bu iş birliğine karşılık İngilizler, Ermenilere, Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet vadettiler.
İngilizler bu vaadi yerine getirmek için Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 24. maddesini düzenlediler. Ardından Sevr Antlaşması’na “Anadolu’nun doğusunda bağımsız bir Ermeni devletinin kurulacağı” maddesini eklediler.
Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)
Rusya’da yaşanan Bolşevik İhtilali’ni fırsat bilen Ermeniler, Kafkasya’da bağımsız bir devlet kurmuşlardı (1918).
İngilizlerden de destek alan Ermenistan, Doğu Anadolu’yu işgal etmeye çalışıyordu. Bu gelişmeler üzerine Erzurum’daki 15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa, BMM’den izin alarak Ermenistan’a karşı harekât başlattı. Kısa sürede Sarıkamış ve Kars’ı alan Türk ordusu 7 Kasım 1920’de Gümrü’ye ulaştı.
Yenilgiyi kabul eden Ermenistan hükûmeti ile BMM arasında Gümrü Antlaşması imzalandı (3 Aralık 1920). Bu antlaşma ile Kars, Sarıkamış ve Gümrü BMM Hükûmetine bırakıldı ve Ermenistan Misakımillî’yi tanıdı. Gümrü Antlaşması BMM adına imzalanan ilk antlaşma oldu.
Doğu Cephesinde Milli Mücadele
Millet, bütün gücünü seferber ederek kaderini omuzlarına yüklenmiş; vatansever subaylar öncülüğünde işgalleri durdurmak ve vatanını kurtarmak için harekete geçmişti. Bu mücadele Anadolu halkının “Ya istiklal ya ölüm!” parolasıyla yürüttüğü topyekûn bir mücadele olmuştu.
Yoksulluk içinde sürdürülen bu mücadele insanlık tarihinde eşine rastlanmayan bir dayanışma örneği olmuştur.
- Genelgeler yayınlanıp kongreler düzenlenerek millet teşkilatlandırılmış
- Cemiyetler birleştirilerek millî birlik sağlanmış
- BMM açılarak Millî Mücadele’nin yönetim kurumu oluşturulmuş
- Kuvâ-yı Millîye birlikleri düzenli orduya dönüştürülmüştü.
