Anlama ve Tanımlama

a- Anlama

Anlamı olan sözcüklerin, deyimlerin anlamının bilinmesine “anlama” denir. Semantik (anlam bilim) açıdan anlama, bir sözcüğü kullanan tarafından bir varlığa uygulanıp uygulanamayacağını bilme yeteneğidir. Sentaks (söz dizimi) açısından anlamlı ifadeler, sözdizimi bakımından düzgün ifadelerdir. Pragmatik açıdan ise bizim bu deyimi anlayabilmemiz onun anlamlı olması demektir.

• Örneğin “Çimen yeşildir.” diyen biri yeşil sözcüğünün anlamını biliyor olmalıdır. Bu ifadeyi duyan kişi, zihinsel yeterliliği varsa onu anlamış kabul edilir.
• Örneğin “x mavidir.” ifadesinde; x yerine yaprak sözcüğünü kullandığımızda “Yaprak mavidir.” anlamı ortaya çıkar.

Burada mavi kavramı uygun şekilde kullanılmamıştır. Dolayısıyla “anlama” bu örnekte gerçekleşmemiştir. Fakat x yerine deniz sözcüğünü kullandığımızda “Deniz mavidir.” anlamı ortaya çıkar. Burada deniz kavramı doğru kullanılmıştır. Bu nedenle bu örnekte “anlama” gerçekleşmiştir. Ayrıca sözcüklerin ya da cümlelerin sınırlarının belirsizliği ile anlama ters orantılıdır.Yani belirsizlik arttıkça anlama azalır. Aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

b- Tanımlama

Tanımlamak, “Nedir?” sorusuna verilen cevabı içerir. “Satranç nedir?”, “Sigma nedir?” veya “Mantık nedir?” denildiğinde verilen yanıt genellikle o şeyin tanımıdır. Bir şeyin tanımının tam olması beklenir. Tanımlanan şey, bütün unsurlarıyla tanımlanmalı, aynı zamanda tanımlanan şeyle ilgisi olmayan her şey dışarıda tutulmalıdır. Bir sözcüğün tanımını verme işlemine tanımlama denir.

Tanımlama yapılırken “Neyi tanımlarız?”, “Niçin tanımlarız?”, “Nasıl tanımlarız?” sorularına cevap aranır. “Neyi tanımlarız?” sorusuna farklı yanıtlar verilmiştir: Platon’a göre ideaları tanımlarız. Aristoteles, Locke, Kant ve Husserl’e göre zihinsel nesneleri veya kavramları tanımlarız. Klasik mantıkçılar, genellikle Aristoteles grubundakilerin yanıtını kabul ederler.

Mantıkçı pozitivistler ise dilsel nesneleri veya sözcükleri tanımladığımızı ileri sürerler. Buna göre tanımlama sözcüklerin anlaşılmasını sağlamak amacıyla başvurulan bir yöntemdir. “Niçin tanımlarız?” sorusuna ise anlam vermek yani anlam kazandırmak, anlamını belirtmek, anlamını düzeltmek ya da etkilemek için tanımlarız. “Nasıl tanımlarız?” sorusuna verilen cevaplar yarı dilsel ve tam dilsel olmak üzere iki grupta toplanabilir.

• 1) Yarı dilsel tanımlama, herhangi bir sözcüğün uygulandığı nesneyi veya nesne türünün bir örneğini göstererek o sözcüğü kullanarak gerçekleşir. Örneğin sokak adlarını tabelalara yazıp sokak başlarına koymak yarı dilsel bir tanımlama yapmaktır.

• 2) Tam dilsel tanımlama, bir kısım sözcüğün anlamını öğrendikten sonra sözcüğü bütün dilsel yöntemlerle zenginleştirerek gerçekleşir. Örneğin “Dayı, annenin erkek kardeşidir.” ifadesinden hem anne ile dayının kardeş olduklarının hem de dayının erkek olduğunun bu dilsel bağlamdan çıkarılması gibi.

Bir tanımda genellikle konu, amaç ve yöntemle ilgili bilgi verilir. Klasik mantığa göre, duyguların (sevgi, nefret, aşk, kin), duyumların (renk, koku, ses), üstün cinslerin (zaman, mekân, varlık), tek olan varlıkların ve mantıksal değişmezler dediğimiz (değil, ve, veya, ise, ancak ve ancak gibi) sözcüklerin tanımı yapılamaz. Sembolik mantığa göre ise dilde belli görevleri olan önerme eklemlerinin (değil, ve, veya, ise, ancak ve ancak) doğruluk çizelgesi (tablosu) yardımıyla tanımı yapılabilir.

Klasik mantıkta tanım, kavramın gerçeklikte belirttiği öz ile ilgilidir. Yapılan tanım, gerçeklikteki özü işaret ettiği oranda geçerliliği vardır. Sembolik mantık ise klasik mantıkta yapılan tanımların bazı semboller aracılığıyla dönüştürülerek yeniden yorumlanmasıdır. Sembolik mantıkta geçerlilik tamamen biçimsel olarak değerlendirilir. Öz ile ilgili değildir.

Klasik Mantık Anlama ve Tanımlama

Mantık Ders Notları