Bu içerikte “Psikolojideki Etik Kurallar” konusunu işleyeceğiz. Etik, belirli ahlak değerlerinden ya da ilkelerinden oluşan sistemler veya kuramlar için kullanılan terimdir.
Psikolojideki etik kurallar, psikolojik araştırmaların yapılması ve mesleki uygulamaların yürütülmesi sırasında etik davranışların belirlenmesinde kullanılan kurallardır. Bu kurallar, insanların psikolojik deneyler ve tedaviler sırasında maruz kalabileceği riskleri en aza indirmek ve katılımcıların haklarını korumak için geliştirilmiştir. Psikolojideki etik kurallar, Amerikan Psikolojik Birliği (APA) tarafından belirlenmiştir ve bilim adamları, klinik psikologlar ve diğer psikoloji alanlarındaki meslek mensupları tarafından benimsenmiştir. Bu kurallar, mesleki uygulamaların yürütülmesi sırasında psikologların insan haklarına, özerkliğine, saygısına ve adil davranışa uygun davranmalarını sağlar. Bu etik kuralların en önemli amacı, insanların psikolojik deneyler ve tedaviler sırasında zarar görmesini önlemektir. Bu nedenle, kurallar insanların rızası alınmadan herhangi bir deney veya tedaviye katılmalarına izin vermez. Katılımcılara, kendilerine zarar verici veya rahatsızlık verici olabilecek herhangi bir faaliyete maruz kalmamaları ve önceden bilgilendirilmeleri gerektiği de kurallar arasındadır. Ayrıca, psikolojik deneylerde veya tedavilerde kullanılan verilerin gizliliği de önemlidir. Bu veriler, yalnızca deneyin veya tedavinin yürütülmesi ile ilgili olan kişiler tarafından kullanılabilir ve diğer üçüncü kişilerle paylaşılamaz. Psikolojideki etik kuralların bir diğer önemli yönü, adalet ilkesine saygı göstermektir. Bu ilke, insanların farklı yaş, cinsiyet, kültür, dil ve ırk gibi özelliklerine göre farklı davranışlar göstermemeyi amaçlar. Bu nedenle, psikolojik deneyler ve tedaviler, tüm insanlara eşit olarak uygulanmalıdır. Psikolojideki etik kurallar, insanların psikolojik deneyler ve tedaviler sırasında maruz kalabileceği riskleri en aza indirmek, katılımcıların haklarını korumak ve adalet ilkesine saygı göstermek için belirlenmiştir. Bu kuralların uygulanması, insanların psikolojik sağlıklarının korunmasına ve geliştirilmesine yardımcı olur. Bilimsel düşünce, bilimin genel kurallarına uymanın yanı sıra problemlerin çözümüne yönelirken mutlak doğru sonucu elde etme ve uygulamaya koymada “etik” olmak zorundadır. Bu çerçevede etik kurallar, bilimin standartlarını belirlemek ve bu standartları en yüksek düzeyde uygulayıp korumak için vardır. Etik temellere dayanmayan bir bilimsel çalışma, bilimin kurallarına tam olarak uysa bile elde edilen sonuç geçersiz olacaktır. Psikoloji bilimi için etik kurallar, alan uzmanlarına günlük uygulamalarında, kendilerini değerlendirmeleri ve planlama yapabilmeleri için yardımcı olur ve topluma sunacakları hizmetler için zemin hazırlar, karşılaştıkları etik ikilemleri çözebilmeleri için yol gösterir.
Türkiye’de psikoloji araştırmalarında ve ruh sağlığı alanındaki uygulama alanlarında geçerli etik kurallar başta Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği ile Türk Psikologlar Derneği olmak üzere farklı kurum ve kuruluşların ortak çalışmaları ile belirlenmektedir. Psikoloji araştırmalarında ve uygulama alanlarında geçerli olan etik kurallardan bazıları şunlardır:
- Psikolog/psikolojik danışman, hizmet verdiği kişi ve/veya kurumların ihtiyaçlarına uygun ve gelişmelerini destekleyecek çalışmalarda bulunur. Bunların yürütürken hizmet verdiklerinin en yüksek yararını düşünür. Uzmanlık alanlarının, yetkilerinin sınırlarını bilirler.
- Psikolog/psikolojik danışman, danışan kişi ya da kurumlara, araştırma katılımcılarına, öğrencilere, psikoloji eğitimi alan kişilere ve deney hayvanlarına zarar verebilecek eylemlerden kaçınır.
- Psikolog/psikolojik danışman, psikolojik bilgi ya da uygulamaları kötüye kullanmaz. Önceden kestirilebilen ve kaçınılmaz olan zararı en aza indirmek için gerekli önlemleri alır, kişileri bu konuda önceden bilgilendirir.
- Psikolog/psikolojik danışman, insanlardan zorla bilgi almaz ya da insanları itiraf ettirmek için zorlamaz. Araştırma yaparken amacını önceden açıklayarak izinlerini alır.
- Psikolog/psikolojik danışman; bir insanı, dünya görüşünü, cinsel tercihini, politik, dinî ve ahlaki inançlarını açıklaması, yadsıması ya da değiştirmesi yönünde zorlamaz. Bireysel ve kültürel farklılıklara duyarlıdır.
- Psikolog/psikolojik danışman, hizmet verdiği kişi ve kurumlara gizlilikle ilgili sınırları belirtir. Psikolojik faaliyetler sonucunda toplanan bilgilerin ileride ne şekilde kullanılabileceğini bildirir. Bu ilke, bireyin kendisine veya başkalarına zarar vermesi durumunda bireyin bilgisi dâhilinde göz ardı edilebilir.
- Psikolog/psikolojik danışman bilimsel, eğitsel ya da uygulamalı çalışmalarında doğruluk, dürüstlük, gerçeklik ve tarafsızlık ilkelerini benimser. Hizmet verdiği kişileri yanıltmaktan, kandırmaktan, aldatarak zarar vermekten ya da bilerek doğruları gizlemekten kaçınır.
- Psikolog/psikolojik danışman, denetimi altında olan ve araştırmaları sırasında hayvanları kullanan herkesin, araştırma yöntemleri ve hayvan türüne uygun bakım konusunda eğitim almalarını sağlar. Ayrıca, hayvanlara eziyet edilmeden bakılması ve hayvanların sağlıklı bir ortamda tutulmalarından sorumludur.
- Psikolog/psikolojik danışman toplumsal sorumluluk sahibidir. Topluma yönelik mesleki ve bilimsel sorumluklarının farkında olarak, toplum yararına çalışmalarda bulunurlar.
İç bağlantılar:
- https://konuanlatimi.org/psikoloji-ve-etik/
- https://konuanlatimi.org/bilim/psikoloji-bilimi/11-sinif-psikoloji/
Dış bağlantılar:
