Psikoloji bilim dalında, bilimsel araştırmalar için kullanılan birçok yöntem ve teknik bulunmaktadır psikoloji araştırmalarında kullanılan yöntem ve teknikler yazımızda bu konuyu işleyeceğiz. Yöntem, araştırmanın gerçekleşmesi için kullanılan genel yaklaşımdır. Teknik, yöntemde uygulamak üzere bilgi toplama aracıdır. Araştırmanın amacına, uygulama yapılacak kişi sayısına göre kullanılan yöntem ve teknikler değişmektedir. Psikolojide kullanılan gözlem, anket, vaka incelemesi, deneysel-ilişkisel yöntem ve teknikler hakkında aşağıda kısaca bilgi verilmiştir:
Gözlem
Olayların, insanların ya da davranışların dikkatli bir şekilde izlenmesini sağlayan, betimleyici özelliği ağır basan bir tekniktir. Gözlem; doğrudan gözlem, dolaylı gözlem, katılımlı gözlem, katılımsız gözlem gibi farklı açılardan türlere ayrılmıştır. Biz burada iki gözlem türünden söz edeceğiz: doğal gözlem ve sistematik gözlem.
Doğal gözlem, araştırmacının hiçbir müdahalede bulunmadan, durumu olduğu gibi gözlemlediği türdür. Öğretmenin, teneffüste öğrencilerin bahçede oyun oynamalarını pencereden gözlemlemesi buna örnektir.
Sistematik gözlemde ise önceden yapılandırılmış, ayarlanmış bir ortamda gözlem yapılır. Öğrencilerin paylaşma davranışını gözlemlemek isteyen bir anaokulu öğretmeninin etkinlik olarak bunu planlaması ve etkinlik sırasında öğrencinin paylaşma davranışını gözlemlemesi buna örnektir. Araştırmacının soracağı sorular bellidir. Doğal gözlem, sistematik gözleme göre daha fazla zaman alır. Ayrıca sistematik gözlemde araştırma, diğer araştırmalarla karşılaştırılabilir çünkü gözlemde belli kategoriler vardır. Gözlem tekniğinin genel olarak en büyük dezavantajı, araştırmacının ön yargısıdır.
Vaka İncelemesi (Örnek olay yöntemi)
Vaka incelemesi; bir ya da daha fazla organizasyon, grup veya topluluk hakkında belirli bir süre boyunca sistematik araştırmanın yürütülmesi ve analiz edilmesidir. Örneğin; okul başarısızlığının nedenlerini araştırmak isteyen bir araştırmacı, araştırmasını öğrenciden kaynaklanan, aileden kaynaklanan, okuldan kaynaklanan şeklinde üç bölüme ayırarak detaylı araştırmalar yapabilir. Bu araştırma kapsamında öğrenciler, veliler, okul idarecileri ve öğretmenlerle görüşebilir. Bireyin geçmişinde yer alan hikâyesinin, birey tarafından betimleyici bir şekilde anlatıldığı bireysel hikâyeler de vaka incelemesine örnektir. Birey, geçmişte yaşadığı olayları hatırladığı şekilde anlatır. Bu durum, bireyin olaylara yüklediği anlamdaki öznelliği görmeyi sağlar.
Anket
Aynı anda çok fazla kişiye, önceden belirlediğimiz bir konuda soru listeleri uygulayarak ya da görüşme yaparak ulaşmamızı sağlayan yöntemdir. En önemli avantajları aynı anda birden fazla kişiye uygulanması ve karşılaştırma olanağının diğer yöntemlere göre daha kolay olmasıdır. Bu yöntemde elde edilen bilgilerin güvenilir olması için çalışmanın yapıldığı grubun iyi seçilmesi, katılımcıların sorulara içten cevap vermesi ve soruların araştırma konusuna uygun hazırlanması önemlidir. Örneğin, otellerde müşteri memnuniyeti anketleri vardır. Bu anketlerde; otelde sunulan hizmet, temizlik gibi konularda çeşitli maddeler bulunur. Müşteri, anketi memnuniyet düzeyine göre cevaplandırır.
Deneysel Yöntem
Özellikle psikolojinin kontrol amacını gerçekleştirmek hedefiyle neden-sonuç ilişkisini araştırmak için kullanılan yöntemdir. Genellikle laboratuvar ortamında, araştırmacı tarafından kontrol altına alınmış değişkenlerle uygulanan yöntemdir. Değişken; gözlenebilen ve kişiye, ortama, zamana göre farklı değerler alabilen özelliklerdir. Bağımsız değişken; araştırmadaki neden, etki değişkendir. Bağımlı değişken; araştırmadaki sonuç, etkilenen değişkendir. Bağımlı değişkenler, bağımsız değişkenlere bağlı olarak değişen, gözlenen değişkenlerdir. Bağımsız değişkenler ise bağımlı değişkenlerde bir değişime neden olmak için bilinçli veya kasti bir şekilde araştırmacı tarafından kontrol edilen değişkenlerdir.
Örneğin; sınav kaygısı yaşayan 20 öğrenciyi, onar kişilik iki gruba ayıran rehber öğretmen, sınav kaygısını azaltmak için bir gruba 6 haftalık psiko-eğitim programı uygular. Diğer gruba hiçbir uygulama yapmaz ve altı haftanın sonunda iki grubun sınav kaygı düzeylerini karşılaştırarak psiko-eğitim programının etkisini ölçebilir. Deneysel yöntemde, deneysel ve kontrol grupları bulunmaktadır. Deney grubu, deneysel uyarıcının uygulandığı gruptur. Kontrol grubu, deney grubunun deneysel uyarıcıya maruz kalmasaydı ne durumda olacağını temsil eden gruptur. Bu araştırmada, sınav kaygısına yönelik psiko-eğitim programının uygulandığı grup, deney grubu; eğitiminin uygulanmadığı grup ise kontrol grubudur. Bu örnekte bağımsız değişken psiko-eğitim programı iken bağımlı değişken bu durumdan etkilenen sınav kaygısıdır.
İlişkisel (Korelasyonel) Yöntem
Araştırmacı, yalnızlık düzeyi ile depresyon arasındaki ilişkiyi merak edip araştırmak istediğinde gözlem, anket ve deneysel yöntemlerin bu soruyu cevaplandıramayacağını görür. Bu durumda belli bir gruba iki durumla ilgili ölçek uygulanıp ölçek puanları arasındaki ilişkiye bakılmasına korelasyonel yöntem denir. Koralesyon sayısı +1.00 ile -1.00 arasında değer alır. Pozitif değerler, pozitif korelasyonu yani iki puan arasında doğru orantı (biri artarken diğerinin de artması ya da biri azalırken diğerinin de azalması) olduğunu gösterir. Negatif değerler, negatif korelasyonu yani iki puan arasında ters orantı (biri azalırken diğerinin artması ya da biri artarken diğerinin azalması) olduğunu gösterir. 0 puan iki durum arasında ilişki olmadığını gösterir. Örneğin, öğretmenin öğrencilere yönelik azarlama davranışı arttıkça öğrencinin derse katılımı azalmaktadır. Bu iki değişken arasında negatif korelasyon vardır. Ya da öğrencinin kitap okuma oranı arttıkça okuma hızı artmaktadır. Bu iki değişken arasında da pozitif korelasyon vardır. Bu yöntemle elde ettiğimiz ilişkiler için neden-sonuç ilişkisi yorumu yapamayız.
İlişkisel Yöntem ile Deneysel Yöntemin Farkları
Deneysel yöntemde araştırmacı, neden-sonuç ilişkilerini araştırabileceği kontrollü bir durum sağlar. İlişkisel araştırmada ise sadece değişkenler arasındaki ilişki ortaya çıkar, neden-sonuç bağlantısı vermez.
- Deneysel yöntem, bilimin amaçlarını en iyi düzeyde gerçekleştiren yöntemdir. Bu yöntem; psikoloji biliminin açıklama, yordama ve kontrol amaçlarını gerçekleştirir. Değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisini göstererek açıklama amacına hizmet eder. Bağımsız değişkene bakılarak bağımlı değişkenin tahmin edilmesi yordama amacına hizmet eder. Bağımsız değişkeni kontrol altına alarak bağımlı değişkenin gerçekleştirilmesi ile de kontrol amacına hizmet eder.
- İlişkisel yöntemin bilimin amaçlarını gerçekleştirmesine baktığımızda değişkenler arasındaki ilişkiyi göstererek betimleme amacını; aralarında yüksek korelasyon bulunan değişkenlerde, bir değişkene bakılarak diğer değişkenin tahmin edilmesi de yordama amacını gerçekleştirmektedir. Fakat değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisi vermediği için bilimin açıklama ve kontrol amaçlarına hizmet etmemektedir.
İç Linkler:
- https://konuanlatimi.org/psikolojide-yontem-ve-teknikler/
- https://konuanlatimi.org/bilim/psikoloji-bilimi/11-sinif-psikoloji/
Dış Linkler:
