Otodeterminizm, determinizm ve indeterminizm yaklaşımlarını uzlaştırmayı amaçlayan bir felsefi yaklaşımdır. Ahlaki eylemi, insan iradesinin bir ürünü olarak görür. Otodeterminizm nedir sorusunu biraz daha detaylandıralım.
Otodeterminizm Nedir?
Aydınlanma düşünürü Kant tarafından ortaya atılan otodeterminizme göre ahlak yasaları insan kendi özgür iradesi tarafından berlirlenir ve benimsenir. Bir başka ifade ile ahlak insana dışarıdan dayatılan toplumsal ya da otoriter baskıların ürünü değildir. Aksine insanın kendi iradesinin ürünüdür.
Otodeterminizm topumsal ve otoriter normları bütünüyle reddetmez. Ancak insan eylemlerini belirleyen temel değerlerin bireyin kendisi tarafından elde edileceğini varsayar. Buna göre özgürlük ve adalet gibi erdemler kişiye dışarıdan dayatılamaz. Kişi kendi özgürlüğünü ve ahlaki değerlerini eylemleri ile inşa eder. Dolayısıyla insanın özgürlüğünün sınırı toplumsal, dinsel ya da otoriter sınırlar değildir. Özgürlüğün sınırı ancak insanın kendi aklı ve iradesi olabilir. Kant’ın bu düşünceyi formüle etmek üzere ortaya attığı ‘sapere aude’ sözü otodeterminizmin mottosudur. Sapere aude latince olup bilmeye cesaret et anlamına gelir. İnsan dünyevi olayları açıklamak için tanrısal argümanlara başvurmamalı, aklı, mantığı ve sağduyusuna güvenmelidir. Böylece insanın neyin ahlaki olup neyin ahlaki olmadığını bilebilir. Böylelikle özgürleşir.
Otodeterminizmin özgürlük anlayışı insanın kendi ahlaki değerlerini keşfetme ve bu değerleri gerçekleştirme özgürlüğüdür. Özgürleşme, kişinin kendi aklı ve iradesini kullanması ile mümkün olur. Aklını kullanarak kendi ahlaki değerlerini keşfeden insan bilgi birikimini genişletir, kişiliğini geliştirir ve böylece kendini gerçekleştirir. Böylece insan ‘çocukluk çağından’ çıkarak kendi kişiliğini inşa eder.
Otodeterminizmin Tarihsel Arka Planı
Ahlaka dair tartışmalar felsefenin en eski tartışmaları arasında yer alır. Felsefenin etik konuları irdeleyen dalına ahlak felsefesi adı verilir. Ahlak felsefesi tartışmaları eski çağlardan beri üç temel kavram etrafında şekillenmiştir. Bunlar; iyiliğin doğası, doğru eylem ve özgürlük kavramlarıdır. Bir felsefi tartışma alanı olarak otodeterminizm bu üç temel sorundan özgürlük kavramı üzerine yoğunlaşır. İnsanın eylemlerinde özgür olmasının koşulları irdelenir. Bireyin bir eylemi kendi isteğiyle gerçekleştirdiğini, bunu gerçekten kendi isteğiyle mi yoksa içselleştirdiği baskı mekanizmaları sonucu mu gerçekleştirdiği sorgulanır. Bir başka ifadeyle toplumsal bir varlık olan insanın toplumsal normların bağımsız bir düşünüş şekli inşa etmesi mümkün müdür? İnsan kendi öz ahlaki değerlerini nasıl keşfedebilir? Nasıl özgürleşebilir?
Kant’a Göre Otodeterminizm
Kant 19. Yüzyılda Almanya’da yaşayan ve aydınlanma düşüncesinin öncüsü kabul edilen düşünürdür. Aydınlanma felsefesi dünyevi olayların tanrının iradesinden ya da diğer metafizik güçlerden bağımsız olarak şekillendiğini kabul eder. Buna göre dünyevi olaylar insanın eylemleri sonucunda şekillenir. Dolayısıyla insan toplumsal ve tarihsel süreçler karşısında edilgen değildir. Aksine bu süreçleri kendisi inşa eder ve değiştirme gücüne sahiptir. Aydınlanma felsefesi kendi döneminde hümanizm, deizm, sekülarizm gibi önemli felsefi akımlara öncülük etmiştir. Bunun yanı sıra 19. Yüzyılın önemli topumsal dönüşümlerine de kaynaklık eder.
İnsan, toplumsal ve tarihsel olayları değiştirme becerisine sahip olabilmek için öncelikle çocukluktan kurtulmalıdır. Bu ifade ile kastedilen insanın çocukluk çağında olduğu gibi kendisine buyrulanı yerine getirme ve otoriteye boyun eğme gibi davranışları terk etmesi gerektiğidir. İnsan aklını kullanarak iyiyi, erdemli olanı ve doğruyu keşfedebilir. Bu sayede özgürleşen insan dünyevi hayata yön verebilir. Bu noktada insanın özgürleşmesi temel koşul olduğu gibi Kant bu soruna özel bir önem atfetmiştir. Otodeterminizm kavramının ortaya çıkışı bu sayede mümkün olmuştur.
Kant’a göre insan doğa durumunda özgürdür. Toplumsallaşma ve buna bağlı olarak ortaya çıkan din, gelenek-görenek, iktidar gibi kavramlar insanın özgürlüğünü kısıtlar. İnsan özgürleşmek için doğa durumuna dönmelidir.
Bu yazımızda otodeterminizm nedir sorusunu detaylı bir şekilde inceledik. Dilerseniz Olay ve Olgu Arasındaki Farklılıklar yazımıza da bakabilirsiniz.
kaynakca