Milli mücadele döneminde yararlı ve zararlı olmak üzere birçok cemiyet kurulmuştur. Bu yazıda milli mücadele döneminde kurulmuş olan zararlı cemiyetler nelerdir sorusuna cevap arayacağız. Zararlı cemiyetleri maddeler halinde tek tek inceleyeceğiz.
Milli Varlığa Zararlı Cemiyetler
Milli mücadelenin hazırlık yıllarında ve milli mücadele döneminde kurulan zararlı cemiyetleri inceleyelim.
Milli varlığa zararlı olduğu değerlendirilen cemiyetler şunlardır:
- Mavri Mira (Kara Baht) Cemiyeti
- Pontus Rum Cemiyeti
- Taşnak ve Hınçak Cemiyetleri
- Kürt Tealî Cemiyeti
- Tealî İslâm Cemiyeti
- Wilson Prensipleri Cemiyeti
Mavri Mira (Kara Baht) Cemiyeti
İstanbul’da Rum Patrikhanesi’nde ve patrik vekilinin başkanlığında kurulmuştur. Görevi, çeteler kurarak Yunan kuvvetleri’nin işini kolaylaştırmaktı. Aatatürk’ün Nutuk’unda24 yer alan bir belgede, Mavri Mira’nın kurucuları, maddî durumu, görevleri ve diğer Rum örgütleriyle ilgisi hakkında çarpıcı bilgiler vardır:
“22 Ağustos 1919 tarihli ve “gayet mahrem tutulacaktır” başlıklı “tamim”den öğrenildiğine göre, patrikhane bünyesinde kurulan Mavri Mira’nın başkanı Patrik vekili Doroteos, üyeleri de, Athenagoros, Enez metropoliti, Yunan yarbayı Giritli Katehakis, Katelopulos, Diposimos, Ayinpa, Polimitis, Siyari ismindeki şahıslardır.
Doğrudan doğruya Yunanistan Başbakanı ve Megalo İdea’nın fikir babası Venizelos’tan direktif alan örgüt, Yunan Hükümeti’nin yaptığı yardımlarla büyük bir sermayeye sahip olmuştur. Mavri Mira’nın görevi, Osmanlı topraklarında çeteler teşkil ve idare etmek, mitingler düzenleyip propaganda yapmaktı. Resmî “Muhâcirin Komisyonu” ile Yunan “Sâlib-i Ahmer” cemiyeti de zaman zaman Mavri Mira’ya bağlı çalışıyor, Ermeni patriği Zaven Efendi ile Rum izci teşkilâtları da Mavri Mira tarafından kontrol ediliyordu. (Bu cemiyete tepki olarak Trakya-Paşaeli Cemiyeti kurulacaktır.)
Pontus Rum Cemiyeti
1814 yılında Balkanlardaki Rumların bağımsızlığı için çalışan Etniki Eterya adlı cemiyetin bir uzantısıdır. Trabzon, Samsun ve diğer Kuzey Anadolu illerinde faaliyet göstermiştir. 1461 yılında yıkılan Trabzon Rum Pontus Devleti’ni kurmak emelindeydiler. Patrikhaneye bağlı olarak çalışıyordu.
Taşnak ve Hınçak Cemiyetleri
Ermeniler’in kurduğu bu cemiyet Ermeni Patriği Zaven Efendi (soyadı Egyazaryan veya Der-Yeğyayan)’nin25 himâyesinde çalışıyordu. Doğu Anadolu ve Çukurova bölgeleri faaliyet alanıydı. Adana’da Fransızlar’ın yardımıyla kurulan Ermeni İntikam Alayı büyük ölçüde tedhiş hareketlerine giriştiler.
Doğu Anadolu ve Çukurova’da çoğunlukta olduklarını ileri sürerek İtilâf Devletleri’nden yardım istediler. Ancak Amerikalı General Harbord hazırladığı raporla bunların hayallerine son verdi. Çünkü onlar çoğunluk değil, azınlıktılar. Ve hiçbir zaman da çoğunluk olamamışlardı.
Ermeni Patriği Zaven Efendi’nin Bir Mektubu Üzerine İleri, Tasvir-i Efkâr, Yenigün ve İrâde-i Milliye Gazeteler’inde Yayımlanan Açıklama:
21 Ekim 1919 Ermeni Patriği Zaven Efendi geçenlerde Teologos gazetesinde yayımladığı bir mektubunda, bir çok Ermeni Aileleri’nin, son milli harekâttan korkarak Erzincan, Erzurum, Samsun, İzmit ve Adapazarı gibi Anadolu havalisinden göç etmekte olduklarını öne sürüyor ve bu şekilde milletin sırf millî haklarını müdâfaa emeliyle vücûda getirdiği birliği, bir Ermeni veya Gayrimüslim unsurlar aleyhtarlığıyla şaibedâr etmek istiyor. Bunun için, hakikati bu kere ayrıca açıklamaya mecburiyet görülmüştür.
Evvela: Erzincan ve Erzurum havalisinden göç eden katiyen hiçbir Ermeni Ailesi yoktur.
Birkaç zengin aile, kendilerince emin gördükleri bir tarafa hânelerini nakletmişler ise de, bu da, mütareke’den beri Adana ve havalisinde ve bağımsız Ermenistan’daki çoğunluğu temin için, Ermeni Komiteleri ile bizzat Patrikhane’nin teşviklerine kapılan ailelerdir.
Anadolu’da genel asayiş ve unsurlar arasında barış ve dostluğun ne kadar emin ve memnuniyet verici olduğunu, geçenlerde Anadolu’yu baştan başa dolaşmış olan General Harbord’un riyaseti altındaki Amerika Araştırma Heyeti ile Fransız Temsilcisi Binbaşı Labonne ve keza Amerikalı Mr. Brown ve Harbiye Nezareti’nde Fransız İrtibat Subayı Yüzbaşı Leatle ve Fransız Fevkalade Komiserliği Maiyetinde Meur ve Sivas Jandarma Mıntıka Müfettişi Binbaşı Brunot’nun raporları tasdik ve ispat eyleyeceği üzere, Patrik Vekili Zaven Efendi’nin Teologos gazetesinde ne maksatla yayımladığı malumunuz bulunan mektubun muhteviyâtına lüzumundan fazla ehemmiyet atfetmeyi lüzumsuz görürüz.
Anadolu ve Rumeli Müdâfaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi nâmına
Mustafa Kemal
Kürt Tealî Cemiyeti
Wilson ilkelerinden yararlanarak, ayrı bir kavim olarak gördüğü Kürtlerin, doğuda bir Kürdistan Devleti oluşturmak emeline hizmet ediyordu. Kurucusu, Seyyid Abdülkadir’dir. İngiltere’nin desteği ile kurulmuştur.
İngiltere’nin amacı bağımsız bir Kürdistan Devleti oluşturarak, işgâl ettiği Musul petrol bölgesi ile Türkler arasında bir tampon bölge oluşturabilmektir.
Tealî İslâm Cemiyeti
Din ve devlet ayırımı olmaksızın, bütün müslümanların bir birlik altında toplanmalarını sağlamaya çalışıyordu. Osmanlı Devleti’nin dinî esaslara bağlı kalınarak kurtarılabileceğini savunuyordu. Padişaha bağlı bir cemiyettir.
Wilson Prensipleri Cemiyeti
Türk milletinin bir daha toparlanamayacağını düşünen Türk aydınlarının(!) kurduğu dernektir. Amerikan mandasını savunmaktadırlar. Halide Edip Hanım (Adıvar), Celâlettin Muhtar, Refik Halit (Karay) üyelerinden bazılarıdır.
Yukarıda ayrı ayrı başlıklar halinde incelediğimiz milli varlığa zararlı cemiyetler, bir başka deyişle milli mücadele döneminde kurulmuş zararlı cemiyetler hakkında bilgilerinizi yorum yazarak bizimle paylaşabilirsiniz.
