İnsanın birey olma yolunda attığı en önemli adım çocukluktan ergenliğe geçiş dönemidir. Kız ve erkeklerde ortalama 12-21 yaşları arası ergenlik dönemi olarak kabul edilir. Ergenin bedenindeki (fiziksel) değişmelerle birlikte bilişsel, sosyal değişme ve gelişmeler gözlenir.
Bilişsel gelişim
Çocukluk döneminde yaşadığı somut işlemler döneminden sonra soyut işlemler dönemine geçen ergen, zihinsel ilgi ve becerilerini şimdiki zamandan geçmiş ve gelecek zaman dilimini de kapsayacak biçimde geliştirir. Bu değişim sadece zamanla ilgili değil; yakın çevre olan aile, okul ve arkadaş grupları arasındaki ilişkilere ait zihinsel tutumuna da yansır.
Birey, soyut düşünme yeteneğini kazanmakla birlikte değerler sistemini oluşturur. Kazandığı yeni durum zorunlu olarak yakın çevresindeki ilişkilerine de yansır, kimi zaman çatışma karmaşaya neden olabilir. Geleceğe ait bilişsel kurgularında engellenmeyle karşılaşan birey, yeni kazanmış olduğu soyut mantıksal düşünmesinin sorunları çözmede yetersiz kaldığını görünce hayal kırıklığı yaşayabilir, bu onda bunalım ve çöküntüye neden olabilir.
Buna rağmen somut işlemler döneminde görsel ya da fiziksel veriyle sınırlandırılmış dünyasını olayları önceden kestirebilme, akıl yürütme, sonuca varma ve kendine hedef koyabilme rahatlığını da yaşayabilir biçime dönüştürebilir. Çünkü gelecekle ilgili projeler üretip planlar yapmak ve bunları idealize etmek yaşamadığı yeni bir deneyimdir. Ufuk açıcı bu deneyimden dolayı ergen mutludur.
Sosyal gelişim
Bireyin yakın çevresi olan ailesinde kazandığı ilk sosyalleşme deneyimi sonrası ergenlik dönemi deneyimleri onun sosyal yaşama uyum süreci olarak algılanmalıdır.
Ergen, öncelikle akran grubu ve hemcinsleriyle sosyal ilişki geliştirir. Ergenin topluma uyum ve sosyal gelişiminde en büyük pay sahibi ailesidir. Ailenin ilgi, sevgi ve şefkati ergenin kişilik gelişiminin sağlıklı olması bakımından oldukça etkili ve belirleyicidir. Ergenlik çağı genel olarak sorunlu ve karmaşık bir dönem olarak algılanır.
Ancak ailenin gençle olan dengeli iletişimi ve göstereceği şefkati ergenin sorunlu olduğu varsayılan bu dönemi sağlıklı biçimde aşmasında temel bir destek sağlar. Bu süreç ergen açısından hassas bir dönemdir çünkü ergen alıngan, telaşlı, kararsız davranışlara sahiptir. Özellikle kendisine yöneltilen eleştirileri, kendi kişiliğine yapılmış bir saldırı olarak kabul eder.
Bu nedenle ergen eğitiminde şunlara dikkat edilmelidir:
- Olumsuz eleştiriden kaçınılmalı,
- Alay edilmemeli,
- Akranlarıyla kıyaslanmamalı,
- Başkalarının yanında küçük düşürülmemeli,
- Çok sayıda kural koymak yerine birlikte üzerinde uzlaşılabilecek kurallar konulmalı,
- Yaptığı hatalar suçlamaya dönüştürülüp büyütülmemeli,
- Onlar ilgi duydukları alanlara yöneltilip başarılı olmaya özendirilmelidir.
Fiziki gelişim
Ergen bireyin sosyal uyumuna psikolojik desteğin en büyük unsuru fiziksel değişmelerdir. Bedenin büyümesi ve gelişmesiyle oluşan bu dönem sağlıklı olursa ki buna fizyolojik değişimler de eşlik eder; bireyin sosyal, bilişsel gelişmesi aynı düzlemde tamamlanmış olur. Sağlıklı bir beden yapısına sahip olan ergen, kendine güveni artan, sosyal uyumu gelişen, başarılarıyla güçlenen bir birey olarak toplumsal yaşam alanında yerini alır.
Ergenlik 10-12 yaş aralığında görülen fiziksel değişmeler ilk olarak boy ve kilo artışıyla fark edilir. Erkeklerde sakal ve bıyıkların çıkması, ses kalınlaşmasıyla başlayan fiziksel değişimler; kızlarda boy, kilo artışı ile birlikte vücudun belirli bölgelerinde yağ dokusunun yoğunlaşmasıyla oluşan kadınsı beden yapısına uygun olarak şekillenme biçiminde görülür.
Kızların erkeklere karşı ergenlik dönemine yakın boy uzamasıyla başlayan gelişim üstünlüğü erkeklerin ergenlik sürecinde kaybolur. Çünkü ergenlik dönemi sürecinde erkeklerin kızlardan farklı olarak kol ve bacak kasları hızlı büyür ve gelişir. Bu gelişmeye göğüs kafesi ve omuz genişliği eşlik eder. Bu dönem erkek ve kız ergenlerinde, yağ bezlerinin fazla çalışmasından kaynaklanan sivilce oluşumu ve siyah noktalar görülür.
Bunların dışında ergen bedenindeki diğer fiziksel değişiklikler; ter bezlerinin çalışmasındaki artış şeklinde görülür. Bu da vücut kokusunun fark edilir düzeyde oluşması sonucunu doğurur. Ayrıca erkeklerde çene altı bölgesinde dışarıdan fark edilebilir şekilde kıkırdaklaşma görülür.
İnsan yaşamının gelişim sürecinin tüm evrelerinde sorunlar bulunmasına rağmen ergenlik dönemi sorunları karmaşıklığıyla diğerlerinden ayrılır. Evin korunaklı güven veren atmosferinden sonra çevrenin yorucu, bunaltıcı koşul ve baskılarıyla karşılaşan, bunları aşma iradesi gösteren ergen, karmaşık bunalım çağını sağlıklı olarak geçirmiş olur.
Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)
