A’dan Z’ye Psikoloji Sözlüğü

A

• Algı : Duyu organlarının uyarılması sonucunda dışımızdaki nesnelerin ya da içimizdeki oluşumların farkında olma, zihin yoluyla onları anlayıp yorumlayabilme süreci.
• Algıda değişmezlik : Nesneleri, içinde bulundukları değişik koşullara karşın, bildiğimiz hâlleriyle algılama eğilimi.
• Antisosyal kişilik : Temelde toplumsallaşmamış olan ve davranış yapıları yüzünden toplumla sürekli çatışma hâlinde olan bir kişilik yapısı.

B

• Bilim : Dış dünyaya, nesnel gerçekliğe ve bu gerçeklikte yer alan olgulara ilişkin, tarafsız gözlem ve sistematik deneye dayalı zihinsel etkinliklerin ortak adı. Belli bir konusu olan, kabul edilmiş yöntemlere dayanılarak elde edilmiş organize ve rasyonel (ussal) bilgiler bütünü.
• Bilinç : Kişide oluşan iç yaşam olaylarının yine kendisi tarafından bilinmesi; kişinin kendi duygu, düşünce etkinliklerinin farkında olması.
• Biliş : Bireyin bilgisi, düşünceleri, yorumları, anlayış ya da fikirleri.

Ç

• Çatışma : Birbirine karşıt ya da aynı derecede çekici isteklerin aynı anda var oluşu nedeniyle kişide beliren kararsızlık durumu.
• Çevre : Kişinin içinde bulunduğu toplumu oluşturan ortam. Hayatın gelişmesinde etki yapan doğal, toplumsal, kültürel dış faktörlerin bütünlüğü.

D

• Davranış : Bir organizmanın gözlenebilen ya da ölçülebilen etkinlikleri.
• Davranış bozukluğu : Psikonevrotik reaksiyonlar, psikotik reaksiyonlar, kişilik bozuklukları ve kronik beyin sendromlarını kapsayan psikolojik bozukluk ya da akıl hastalığı.
• Depresyon : Bedensel ve ruhsal güçte azalma, sıkıntı, gerginlik sonucu kişinin dış dünya ile sağlıklı ilişki kuramaması, yaşamdan tat alamaması belirtileriyle kendini gösteren duygusal bozukluk.
• Dikkat : İnsanın bütün güç ve çabasını bir uyarıcı üzerine yöneltmesi.
• Duyum eşiği : Bir uyarıcının duyu organları tarafından alınabilecek kuvvete yükseldiği nokta.
• Dürtü : Organizmayı etkinliğe yönelten fizyolojik gereksinim durumu. Örneğin; açlık ve cinsellik dürtüsü.

E

• Ego : Özbenlik.
• Eğitim psikolojisi : Psikolojinin ilke ve bulgularını eğitime uygulayan psikoloji dalı.
• Engellenme : Belli bir hedefe yönelik dürtülerin veya eylemlerin, dış ve iç etkenlerle önlenmesi ya da zorlaştırılması.
• Ergenlik : Cinsel organların fizyolojik gelişmesiyle başlayan, buluğ çağına ermişlikle yetişkinlik arasındaki dönem.

F

• Fizyolojik : İnsanın organlarına ve organların görevlerine ilişkin.
• Fobi : Belli bir nesnenin, durumun ya da etkinliğin yarattığı ve kişinin kendisi tarafından da yersiz ya da aşırı kabul edilen akıl dışı, yoğun, inatçı korku.

G

• Gelişim psikolojisi : Psikolojinin, insan yaşamında gebelikten başlayıp ölüme kadar süren fiziksel, psikolojik ve toplumsal gelişme, değişme evrelerini, genellikle kronolojik bir bakışla inceleyen dalı.
• Genetik : Kalıtımın mekanizmalarını, özellikle anne baba niteliklerinin çocuklara nasıl aktarıldığını inceleyen bilgi dalı.
• Geriye ket vurma : Sonradan öğrenilenlerin öncekileri unutturması.
• Güvenirlik : Bir ölçme aracının tutarlılığı. Aynı testle yapılan ölçmelerin yaklaşık olarak aynı sonucu vermesi durumu.

H

• Hayal kurma : Gerçekleşmesi istenen, özlenen şeyi düşünmek. Kişinin, gerçekleştiremediği arzularına hayal dünyasında kavuşarak kendini tatmin etmeye çalıştığı bir mekanizma. Düş kurma.
• Halüsinasyon : Uyarıcı olmadan oluşan görsel, işitsel vb. Duyumlar. Sanrılara dayalı pataloji.
• Hipnoz : Kişinin, dışarıdan telkinlere ve yönlendirmelere daha açık olduğu geçici, transa benzer yapay bir uyku; bir tür farklı bilinç durumu.

İ

• İç salgı : Kanalsız bezlerin, başka bir deyişle iç salgı bezlerinin çıkardıkları salgılar.
• İd : İlkel benlik.
• İmge : Duyusal bir yaşantının zihinde canlandırılması.

K

• Kavram : Bir nesnenin zihindeki soyut ve genel tasarımı.
• Kaygı : Üzüntü, tasa; gerçek bir tehlike olmamasına karşın korkma, endişe duyulan düşünce.
• Klinik : Hastalıkların tanı, teşhis ve tedavilerinin yapıldığı; hastalıklarla ilgili uzmanlık alanlarından her biri.
• Korelasyon : İki sayı dizisi arasındaki bağıntı. Herhangi iki değişken arasındaki ilişki.
• Koşullanma : Organizmanın önceden tepkide bulunmadığı bir uyarana, bazı koşullar altında tepkide bulunmaya baslaması.

L

• Lider : Bir grubun etkinlikleri ve üyelerinin görüşleri üzerinde etkisi en fazla olan üye.
• Libido : Psikodinamik yaklaşıma göre kaynağını idden alan yaşam enerjisi.

M

• Metabolizma : Organizmada oluşan biyolojik ve kimyasal değişimlerin bütünü.
• Motor öğrenme : Araba sürme, masa tenisi oynama ya da müzik aletlerini çalma gibi becerilerin öğrenilmesi.

N

• Norm : Belli bir durumda uygun olan ve olmayan davranışın ne olduğunu belirleyen ortak anlayış; kural, nizam, kabul edilen ölçü.

O-Ö

• Objektif : Bireyin kişisel görüşünden bağımsız olan, nesnel.
• Özdeşleşme : Çocuğun, beğendiği kişiler gibi olmaya çalışması. Özellikle kız çocuğun annesinin, erkek çocuğun babasının özelliklerini, tutumlarını, değer yargılarını ve davranışlarını benimsemesi süreci.

P

• Pekiştirme : Koşullu tepkinin sönmemesi için tepkiyi oluşturan uyarıcının tekrarlanması.
• Programlanmış öğrenme : Özenle hazırlanmış soru ya da maddelerden yararlanan ve bireyin kendi başına öğrenebilmesini sağlayan bir öğrenme sistemi. Bu sistemde anında pekiştirme ilkesinin uygulanması, bireyi güdülemekte ve öğrenme sürecinin güçlenmesine yol açmaktadır.
• Projektif testler : Belli belirsiz uyaranlar karşısında kişinin yaptığı tepkileri yorumlayarak kişilik özelliklerini tanıma yöntemi.
• Psikiyatri : Psikolojik hastalıklarda ilaçlı tedavi ve cerrahi müdahaleyi de içeren tıbbın uzmanlık alanlarından biri.
• Psikoterapi : Davranış bozuklukları ya da hafif şiddetteki uyum bozukluklarının psikolojik tekniklerle tedavisi, psikolojik tedavi.

R

• Refleks : Belli bir uyarıcıya gösterilen oldukça hızlı, tutarlı, öğrenilmemiş ve bilinçli olmayan davranım.
• REM uykusu : Hızlı göz hareketlerinin görüldüğü uyku evresi.
• Renk körlüğü : Bütün renkleri ya da birkaç rengi, özellikle kırmızı ile yeşili birbirinden ayırt etmeye engel olan görme bozukluğu, daltonizm.

S

• Stres : Organizmanın bedensel ve zihinsel sınırlarının zorlanmasıyla ortaya çıkan, aşırı olması ya da uzun sürmesi çeşitli hastalıklara yol açan durum.
• Süper ego : Vicdan, sağduyu.
• Süreç : Olayların ya da işlemlerin belli bir sonuca doğru gidişi. Belli bir sonuca ulaşan düşünce akışı.

T

• Telkin : Kişinin bir düşünceyi, inancı ya da tutumu eleştirel olmaksızın benimsemesi veya belli bir davranışa özendirilmesi; bu amaçla kullanılan yöntem.
• Terapi : Hastalıkların iyileştirilmesine, hafifletilmesine ya da önlenmesine yönelik her türlü tıbbi, psikiyatrik ya da psikolojik uygulamanın ortak adı.
• Terim : Bir bilim, sanat, meslek dalıyla ya da bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcük.
• Toplumsal (sosyal) psikoloji : Toplumsal çevremizde nasıl düşünüp davrandığımızı, toplumsal çevremizin de bizi nasıl etkilediğini inceleyen psikoloji dalı.
• Travma : Canlı üzerinde beden ve ruh açısından önemli ve etkili yaralanma belirtileri bırakan yaşantı.
• Tutum : Bilişsel, duygusal ve davranışsal öğesi bulunan, oldukça kalıcı davranış eğilimi.

U

• Uyarıcı : Organizmanın duyu alıcılarını harekete geçiren her türlü iç ya da dış etki.

Y

• Yetenek : Bireyin ne yapabileceğini gösteren gerçek başarma gücü, kabiliyet.
• Yeti : Belli bir şeyi, işlemi, etkinliği yerine getirme, belli bir eylemde bulunma gücü; bir şeyin belli bir şeyi hayata geçirebilme potansiyeli; herhangi bir şeyi yapabilir olma durumu.

Z

• Zihin : Düşünme, akıl yürütme, bilgiyi kullanma yetisi.

Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)

Psikoloji Bilimi Ders Notları