Rekabet
Sınırlı kaynakların bulunduğu ortamda yaşayan canlılar arasında, bu kaynakların kullanımı için rekabet görülür. Rekabet, özdeş tür canlılar arasında görülebileceği benzeri farklı tür canlılar arasında da görülebilir. Örneğin, özdeş tohum ile beslenen kuş türleri bu tohumlar için; aslan, kaplan benzeri yırtıcılar ise avladıkları tavşan benzeri otçullar için rekabet ederler. Ayrıca bitkilerde de rekabet görülebilir. Topraktaki su ve minerallerden faydalanabilmek için köklerini daha derinlere uzatan bitkiler, güneş ışığından daha fazla faydalanmak için sürgün sistemlerini daha yukarılara uzatarak hem kendi aralarında hem de çevrelerindeki öteki bitkiler ile rekabet ederler.
Birbirleriyle rekabet eden iki türden ikisi de bu rekabetten genellikle zarar görür. 1934 yılında Rus ekolog Georgy Gause (Corcy Gous, 1910-1986), iki farklı paramesyum türü üzerinde yaptığı deneylerde, rekabetin türler üstüne etkilerini araştırmıştır.
Araştırmacı, çalışma yaptığı Paramesyum caudatum (Paramesyum kaudatum) ve Paramesyum aurelia (Paramesyum aurelya) türlerini ilk olarak ayrı ayrı kültürlerde yetiştirmiş ve her gün düzenli olarak sabit besin verdiğinde her iki popülasyonun da sayısının hızla arttığını ve bir süre sonra dengeye ulaştığını gözlemlemiştir.
Gause, iki türü bir araya koyduğunda ise besin için türler arası rekabet görmüştür. Sonuçta Paramesyum aurelia türü yaşamaya devam ederken Paramesyum caudatum türü yok olmuştur.
Bir başka deyişle kaynakları daha iyi kullanan Paramesyum aurelia, rekabeti kazanarak yaşamaya devam etmiş, Paramesyum caudatum ise ortamdan elenmiştir. Gause’un buradan çıkardığı sonuç, sınırlı kaynaklar için rekabet eden türlerin özdeş ortamda birlikte bulunamayacağıdır. Günümüzde ekologlar, Gause’un bu bulgusunu rekabette elenme prensibi olarak adlandırmaktadırlar.
Rekabette temel olan, iki türün ekolojik gereksinimlerinin yani ekolojik nişlerinin özdeş olmasıdır. Ekolojik niş, türün çevresindeki canlı ve cansız kaynakları kullanabilmesi ile alakalı durumların tamamı olarak tanımlanabilir. Daha pratik bir tanımla ekolojik niş, “canlının yaşadığı habitattaki ekolojik işi”dir.
Ekolojik nişi benzer olan türler arasında rekabet fazlayken ekolojik nişleri farklı olan canlılar arasında rekabet azdır. Benzer ekolojik nişe sahip canlıların özdeş ortamda bulunması durumunda iki olasılık vardır. Rekabet gücü az olan canlılar ya o alanda yok olacak ya da başka bir kaynağı kullanmaya başlayacaklardır.
Aynı komünitede yaşayan ve ekolojik nişleri benzer olan canlıların bir arada yaşamasına olanak sağlayan bu olaya kaynak paylaşımı adı verilir. Ekolojik nişleri benzer olan farklı çalı bülbülü türleri, özdeş ağaç üzerinde yaşarken ağacın farklı yerlerine yerleşir ve farklı besinleri tüketirler. Ağacın üst kısımlarındaki kuşlar, genç tohumları ve yaprakları yerken öteki bölgelerdeki kuşlar, ağaç üzerindeki böcekler veya likenlerle beslenir. Böylece kaynakları birlikte kullanmış olurlar.
Av – Avcı ilişkisi
Komünitelerdeki canlılar arasındaki etkileşimlerden biri de av-avcı ilişkisidir. Besin olan hayvana av, av ile beslenen hayvana avcı adı verilir. Hayvanlar, bitkileri veya bitki ile beslenen başka hayvanları yiyerek hayatta kalırlar. Örneğin; bir vaşak, bir tavşanı avlayarak hayatta kalırken tavşan da otları yiyerek yaşamını sürdürür.
Avcı hayvanların avlarını yakalayıp onlarla beslenebilecek adaptasyonları bulunurken avcıların da avlarından saklanabilecek ve kaçabilecek adaptasyonları bulunur. Örneğin; ağaçların içindeki kurtlarla beslenen kuşların gaga yapıları, bu böcekleri ağaç içinden çıkarabilecek şekilde adaptasyona sahiptir. Bazı canlılar ise yaşadıkları ortam ile benzer renk ve desen özellikleri göstererek kamufle olurlar.
Komünite içindeki av ve avcıların sayısı birbirine bağlı olarak değişir. Örneğin; bir komünitede avcı olan vaşaklar, tavşanları avlayarak beslenir. Buna bağlı olarak vaşak sayısı artarken tavşan sayısı azalır. Bir süre sonra azalan tavşan sayısına bağlı olarak vaşak popülasyonu içinde rekabet görülmeye başlar. Vaşaklardan bir kısmı başka bir komüniteye göç eder veya yetersiz besinden dolayı ölür. Azalan vaşak popülasyonuna bağlı olarak ise bir süre tavşanların sayısı artmaya başlar.
Kaynak:11.Sınıf Biyoloji Ders Kitabı (PDF)
