İnsan davranışları, iç ve dış uyarıcılar sonucu oluşur. İç uyarıcıları insanın doğuştan getirdiği (annelik, açlık, susuzluk vb.) dürtüler olarak; dış uyarıcıları ise insanın fiziki ve sosyal çevresinden aldığı uyarıcılar olarak sınıflandırabiliriz.
Bunlar, beş duyu organı ile oluşan duyumlardır. İnsan anne karnında başlayan ve doğumuyla süren süreçte uyarıcıların etkisi ile davranışlarını oluşturur. Uyarıcılar, ses, ışık, tat, basınç, ısı gibi fiziksel çevre uyaranları temel olmak üzere; yine bunlar aracılığıyla sosyal çevrenin etkilerini de alır ve davranış geliştirir.
Bu uyarıcılar şemada da görüldüğü gibi duyum belleğine ulaşır. Duyum belleği kısa süreli belleğin kendisine ve çalışma belleğine, yönetsel işlevlerine ve uzun süreli belleğin şifreleme, saklama, geri çağırma işlevlerine kaynaklık eder.
Süreç sonunda uyarıcılar etken ve edilgen dikkatin katkısıyla tepki olarak ortaya çıkar. İnsan davranışlarının ortaya çıkmasında aşağıda açıklanan duyum, algı, öğrenme, bellek ve hatırlama gibi kavramlar bireyin psikolojik süreçlerini oluşturur.
- Duyum, uyarıcıların duyu organlarımıza ulaşmasıyla oluşan sürece denir. Örneğin bir sesin işitilmesi duyumu oluşturur.
- Algı, uyarıcılar tarafından oluşturulan duyumların yorumlanıp anlamlandırılmasıdır. Örneğin işittiğimiz sesin kime ait olduğunu bilmemiz algıdır.
- Öğrenme, insanın yaşantılar sonucunda davranışlarında istendik yöndeki değişmelere denir.
- Bellek, duyumsanıp algıya dönüşen uyarıcıların bilgi olarak kodlanıp saklanması ve istendiğinde geri çağrılması yetilerine denir. Duyum belleği, kısa süreli bellek (çalışma belleği), uzun süreli bellek olarak üçe ayrılır.
- Hatırlama, bellekte kodlanıp saklanmış olan bilgilerin bilince geri getirilmesidir.
- Kişilik, bireyi başkalarından ayıran; kendine özgü tutum, tavır ve davranışların tümüdür.
Sağlıklı duyu organlarıyla edinilen duyumların ve onların anlamlandırılması ile ortaya çıkan algılar bireyin davranışlarının temelini oluşturur. Bunların dışında kişinin öğrenerek belleğinde tuttuğu ve istediğinde bilincine çağırarak hatırladığı, kişiliğinin oluşumundaki ilgilerinin onun davranışları üzerinde belirgin etkileri olduğu bilinmektedir.
Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)
