Her bilim kendi inceleme alanına giren konuları anlamak ve açıklamak için belirli yöntem ve tekniklerden yararlanır. Psikoloji bilimi de insan davranışlarını anlamak, açıklamak için gözlem, vaka incelemesi, anket çalışması vb. kullandığı benzeri ilişkisel ve deneysel yaklaşımları da kullanır. Psikolojide kullanılmakta olan yöntem ve teknikler şu şekilde sınıflandırılır.
- A. Betimsel yöntem ve teknikler: Gözlem, vaka incelemesi ve ankettir.
- B. İstatiksel yöntem: İlişkisel yaklaşım olan korelasyondur.
- C. Deneysel yöntem: Oluşturulan hipotezlerin doğal ortam ve laboratuvar ortamlarında gerçekleştirilmesine yönelik deneylerdir.
Yöntem ve Teknikler
a. Gözlem
Herhangi bir davranışın anlaşılması için gözlemci tarafından organizmanın içinde bulunduğu çevre şartlarında incelenmesine gözlem adı verilir. Psikoloji bilimsel olarak davranışları sınıflandırmak için gözleme başvurur. Organizmanın doğal ortamında ve doğal olarak yaptığı davranışları gözlemlemeye ise doğal gözlem adı verilir.
Örneğin okul rehber öğretmeninin odasının penceresinden okul bahçesindeki öğrencilerin davranışlarını gözleyip incelemesi bir doğal gözlemdir. Doğal gözlemde araştırmacı incelediği gruba müdahalede bulunmaz, davranışları gözlenen canlılar da gözlendiklerinin farkında değillerdir.
Gözlemci doğal ortamda gerçekleşen olayları yalnızca kayıt altına alır, değerlendirmek üzere veri toplar. Buna karşılık, gözlemcinin amacı doğrultusunda belirlediği koşullarda canlıların davranışlarını incelemesine de sistematik gözlem adı verilir.
b. Vaka incelemesi
Klinik psikolojide kullanılmakta olan önemli bir tekniktir. Davranış bozukluğu olan bireyin davranışlarının altında yatan nedenleri açığa çıkarmak; tanı ve tedavi için bilgiler toplanır. Bireyin kendisi ile yapılmış olan görüşmeler, uygulanan testler, sosyal çevresinden edinilen bilgiler; meslek ve eğitim benzeri kişisel bilgileri ile birlikte değerlendirilir. Bu yolla bireyin hastalığı teşhis edilir ve tedavi yöntemleri belirlenir.
c. Anket çalışması
Belirli bir konu, olay ve olgu ile alakalı insanların görüş, düşünce ve duygularını öğrenmek amacıyla uygulanan veri toplama tekniğidir. Anket uygulanmak istenen konularda sorular alakalı kişilere uygulanmak üzere önceden belirlenerek yazılı hâle getirilir.
Anket soruları, araştırılan konuda sağlıklı bilgiler elde etmek için uzman kişiler tarafından amaca uygun olarak hazırlanmalıdır. Anketi amacına ulaştıracak bilgilerin elde edileceği örnekleme grubu dikkatlice belirlenmelidir.
ç. İlişkisel yaklaşım
İki değişken arasındaki bağıntıyı – etkileşimi korelasyonel ve nedensel karşılaştırma şeklinde ifade edebiliriz. Örneğin öğrencilerin ders başarılarındaki bireysel farklılıklarının, öğretmenin tutumu, öğrenci çalışma disiplini, ilgileri veya ailelerin çocuklarına yaklaşımları ile ne tür bir ilişkiye sahip olduklarını öğrenmek eğitimde yapılmak istenen bir araştırmanın konusunu oluşturabilir. Bu çalışma ilişkisel yaklaşımı zorunlu kılar.
İlişkisel araştırma yöntemi, uygulanan olay ve olgular arası etkileşimde elde edilen bulgularla benzer durumlarda tahminde bulunma, stratejiler geliştirme ya da önlemler almak benzeri proaktif tutum geliştirmeyi kolaylaştırır. Kısaca, araştırılan ögeler arasındaki ilişkileri ve bağlantıları ortaya çıkaran çalışma yöntemi olan korelasyona ilişkisel yaklaşım adı verilir.
d. Deneysel yaklaşım
Kullanılan yöntemler arasında sonuçları bakımından diğerlerine göre daha çok güvenilir bulgulara sahip olduğu düşünülen araştırma biçimidir. Çünkü tek ya da çok hangi tip denekle yapılırsa yapılsın neden-sonuç (bağımsız ve bağımlı değişken) ilişkisini gösterir.
Örneğin 10. sınıftaki iki grup öğrenci kümesinin belirli bir konuyu öğrenme miktarı ve hızları ölçülebilir.
Ölçme sonucunda iki grup arasında oluşan farklar bizlere öğretme yöntemleri hakkında yeni tutumlar geliştirmemiz gerektiği fikrini verir. Yeni durumu tekrar sınayıp sonuçlarını değerlendirmemiz deneysel yaklaşımla gerçekleştirilir.
İlişkisel ve deneysel yaklaşımlar arasındaki fark: İlişkisel yaklaşım iki değişken arasındaki bağıntıyı verir; deneysel yaklaşımlar test edici niteliktedir. Bu nedenle deneysel yaklaşımlar müdahalecidir.
Örneğin korelasyonda çalışma ortamının okul başarısına etkisi araştırıldığında deney grubu ve kontrol grubu oluşturulur; iki grubun başarı oranları sayısallaştırılarak aralarındaki ilişki bulunur.
Deneysel yaklaşımda ise gruplar değişik ortamlarda gözlemlenip hipotezin gerçekleşme durumu test edilip sonuçları açıklanır.
Psikolojinin amaçları açısından bu iki yaklaşım öğrenme, eğitim – öğretim ve eğitim ortamlarının yeni yaklaşımlar şeklinde tekrar ele alınmasında eğitim psikolojisi uygulamalarına yön verir. Her iki yaklaşım da eğitim ve öğretim alanındaki uygulamalara dönük yeni fikirlerin test edilip uygulanmasına bilimsel dayanak sağlar.
Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)
