Osmanlı Devleti’nin asırlarca sahip olduğu muazzam coğrafyada yaşayabilmesini temin eden en önemli unsurlardan biri de adalet ve hoşgörüydü.
Çünkü devleti idare edenlerin temel felsefesine göre, “Reaya Allah’ın bir emanetidir”, “Ülkeler kılıçlarla fethedilir ama adaletle yönetilir” idi. Bunun için yargı teşkilatı çok önemliydi. Yargı teşkilatının başında Kazaskerler vardı. Divanlara katılırlardı.
Coşkun Üçok’un ifadesiyle “küçük kasabalara kadar dal budak salmış olan bir yargı teşkilatı vardı. Bu teşkilatın en önemli unsurunu yargıçlar teşkil etmektedir.” Teşkilatta yerleşim yerinin büyüklüğüne göre “Molla, Menasib-i Devriye, Müfettişler, Kadılar, Naibler” görev alırdı.
Devletin gerileme sürecine paralel olarak adalet-yargı teşkilatı da bundan etkilendi. İlmiye teşkilatının bozulması yargıyı etkiledi ve kadılar iyi yetişmeden rüşvet, iltimasla işlerini yürütmeye başladı. Sosyal patlamalar olmamasına rağmen, devletin çöküş sürecini hızlandırıcı rol oynadı.
