Dünyada girişimcilik, farklı etmenlerden etkilenmiş, toplumların sosyoekonomik koşullarına bağlı olarak farklı gelişmeler göstermiştir. Serbest pazar ekonomisinin uygulandığı ülkelerdeki şekilde Türkiye’de de girişimcilik, Anayasa ve öteki yasalarımızın tanıdığı dört temel hakla güvence altına alınmıştır.
Bu haklar şunlardır:
- a. Mülkiyet hakkı
- b. Meslek seçme hakkı
- c. Sözleşme yapma hakkı
- ç. Rekabette bulunma hakkı
Hür ve demokratik bir sistemin olmadığı, rekabetin bulunmadığı ülkelerde, ekonomik gelişmenin istenilen düzeyde olamayacağı bir gerçektir. Az gelişmiş ülkelerin geri kalmışlığının başlıca nedeni, bu ülkelerde girişimcilere gereken değerin verilmemesi ve girişimci ruhlu insanların az olmasıdır.
Doğal ve coğrafi koşullar, toplumlarda girişimciliği çeşitli şekillerde etkilemiştir. Yaşadıkları coğrafyanın kendilerine pek cömert davranmadığı toplumlar, daha atılgan ve girişimci olmuşlardır.
Bunun en iyi örnekleri doğuda Japonya, batıda ise Hollanda’dır. Japonya’nın bugünkü başarısının arkasındaki etken, Japon halkının işe düşkünlüğü, örgütleme becerisi, yaratıcılığı ve atılganlığı; yaşadığı coğrafyanın başka bir yaşam biçimine olanak tanımamasından kaynaklıdır.
Toprakları, deniz sularının tehdidi altında olan Hollanda açısından da olumsuz coğrafya koşulları söz konusudur. Olumsuz coğrafya koşullarına karşın Hollanda, tarım ve hayvan ürünleri üretiminden ve sanayisinden önemli bir ekonomik çıkar sağlamaktadır.
Sanayi toplumlarında girişimcilik, toplumun refah düzeyini korumayı amaçlayan bir gereklilik biçimine dönüşmüş ve bu yolda gelişmiştir. Çünkü bir sanayi toplumu, makine ve bilgi üretip bunu sık sık yenileyip çeşitlendirmedikçe ve daha sonra da bunu satmadıkça varlığını sürdüremez.
Bu nedenle toplumdaki insanlar, refah düzeylerini yükseltmek veya en azından mevcut düzeyi koruyabilmek için geçmişten getirdikleri birikimlerini kullanarak daha yaratıcı ve yüksek gelir getiren işlere yönelmişlerdir.
Bilgi toplumunda ise girişimcilik, daha farklı özellikler gerektirir. Bu toplumlarda, hızlı değişimin yönünü ve doğrultusunu değerlendirebilen, teknolojik gelişmelerin var olan kurumların değişimindeki etkilerini sezebilen girişimci önemlidir.
1- Başarılı Girişimcilik Örnekleri
Girişimcilik; sistemli bir eğitim, uygulamaya yönelik bilgi, kendine güven ve başarma tutkusu isteyen, çok saygı duyulan ve para kazandıran bir meslektir. Ufku geniş insanlar, girişimleri sonucu inanılmaz başarılara ve sonuçlara ulaşmışlardır.
Birkaç okul arkadaşıyla küçük bir büroda işe başlayıp bilişim dünyasının devi durumuna gelmiş uluslararası bir şirketin kurucusu, bunun en büyük örneklerindendir.
Şirket kurucusu yayınladığı bir kitabında, “Önümüzdeki on yılda iş hayatı, geçmiş elli yılda olduğundan çok daha fazla değişecek.” diyerek iletişim teknolojisinin hayatımızda büyük bir devrimi başlatmakta olduğu mesajını vermiştir. Bu durumda, yani önümüzdeki on yılın, geçmiş elli yıla bedel olduğu böyle bir dönemde, köklü değişimlere hazırlıklı olmak ve sürekli yenilenen koşullara ayak uydurmak zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır.
Sıfırdan başlayıp Türkiye’nin en büyük girişimci grupları hâline gelen iki girişim topluluğunun önde gelen isimleri ve sonraki temsilcileri ülkemizin gurur kaynaklarıdır.
Aynı şekilde, Konya’nın bir köyünden kardeşleriyle birlikte Almanya’ya işçi olarak gidip Avrupa’daki Türk girişimcilerin kurduğu örgütün başkanlığına kadar yükselen, Avrupa’da, Türk Cumhuriyetlerinde ve ülkemizde önemli yatırımlar yapan bir başka girişimcimiz, bunun çarpıcı örneklerindendir.
Bunlardan başka çok sayıda girişimcimiz, sanayi ve ticareti geliştirmek ve ülke kalkınmasına katkıda bulunmak için başarılı girişimlere imza atmışlardır. Günümüz teknolojisine, üretime ve sanayiye yön veren bu girişimcilik örneklerinden bazıları aşağıda verilmiştir. Bu örneklerde genellikle son yılların en cazip sektörü olan bilişim sektöründen daha fazla örnek verilmişse de farklı sektörlerden de girişimcilere değinilmiştir.
a. Bilişim alanında yakalanmış bir başarı
Anne ve babası oğullarını doktor olması için zorlarken onun tek düşüncesi ucuz bilgisayar üretip satmaktı. Çünkü toplam değeri 700 dolar olan ilk bilgisayarına 3000 dolar ödemek zorunda kalmıştı.
Ona göre bilgisayarı çok daha ucuza üretmek için yapması gereken, herkesin ihtiyacına uygun bilgisayar yapmak, aracı olmadan kullanıcıya ucuza satmak ve bilgisayar alamayan tüketiciye ulaşmaktı.
O zamanlar 19 yaşında olan ve kısa bir süre sonra ürettiği bilgisayarlara adını veren kişinin şu anda 49 milyar dolar cirolu bir şirketi, 18 milyar dolarlık bir kişisel serveti mevcuttur. Fırsatları görerek, doğru zamanda, doğru yerde hayata geçirilen bir iş fikri, 19 yaşındaki zeki, atak ve inançlı bir genci, 20 yıl içerisinde dünyanın en zenginleri listesinin en üst sıralarına taşımıştır.
b. Sosyal paylaşım ağı kurucusunun başarısı
Sosyal paylaşım ağı 4 Şubat 2004’te, o zamanlar 19 yaşında olan bir genç tarafından Harvard Üniversitesi öğrencilerinin kullanımı için kuruldu. Bu ağ bir süre sonra, öteki yüksek öğretim kurumu öğrencileri tarafından da kullanılmaya başlandı. Sosyal paylaşım ağı Temmuz 2007’nin ortalarında artık 42 milyonu aşan aktif üyeyle en yaygın ve geniş kullanıcıya sahip ağ unvanını almıştı.
Kullanıcılarının % 60’ının, günlük olarak çevrimiçi olduğu bu ağda ekonomik sonuç da muazzam oldu. Çünkü 2007 yılının Ekim ayında bir başka dev bilgisayar şirketi % 1,6’lık hissesini 240 milyon dolara satın aldı. Ulaştığı devasa ekonomik büyüklük bir tarafa, şirket, sahibine de kısa bir sürede inanılmaz bir servet getirdi. Genç girişimcinin 2014 itibarıyla kişisel serveti 17,5 milyar dolardır.
c. Bilişim sektöründeki bir başka başarı örneği
1977 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük bir bilgisayar şirketinin kurucusu, bir toplantıda; “İnsanların evlerinde bir bilgisayar sahibi olmak isteyeceklerini hiç sanmıyorum.” şeklinde konuşurken bu düşünceyi reddeden iki genç, şirketlerini kurup evlerde de kullanılabilecek kişisel bilgisayar dönemini başlatmışlardır.
Klişeleri, genel yargıları, yaygın bakış açısını bir kenara bırakarak tüketici ihtiyaçlarını doğru yorumlamışlar ve bugün bilgisayar sektörünün devlerinden biri hâline gelmişlerdir.
Yalnızca bilgisayar üretmekle kalmayıp cep telefonu sektöründe en çok tercih edilen bir markayı da üreten şirket, bu alandaki liderliğini uzun süredir başka şirketlere kaptırmama konusunda gayretlerini sürdürmektedir.
ç. Yeni bir trend, arama motoru
1997 yılında 24 yaşındaki iki Stanford Üniversitesi öğrencisinin ortaya koyduğu arama motoru deneyimi, yeni bir fikir ekseninde yeni bir ürünün trend yaratabilme becerisinin en önemli örneğini ortaya koymuştur.
Bu gençlerin bir evin garajında ürettikleri arama motoru, kısa sürede internet üzerinden bilgiye ulaşmada en çok kullanılmakta olan, günde ortalama 782 milyon kişi ziyaret ettiği bir arama motoru hâline gelmiştir.
Şirketleri yalnızca 2012 yılında 14,42 milyar dolar kâr elde etmiştir. Ancak burada dikkat edilecek bir başka nokta, şirketin politikaları gereği çalışanlarından zamanlarının yüzde 20’sini şirket için yeni fikirler üretmeye ayırmasını istemesidir.
d. Telefon giderlerini sıfırlayan yazılım
İnternet dünyasına ses iletişimini getiren yazılımın mimarları biri İsveçli diğeri Danimarkalı iki gençtir. Aslında bu yazılım ikilinin ilk başarısı değildir. Çünkü ikili, daha önce de internette 370 milyon kez indirilip ziyaret edilerek rekor kıran bir başka popüler dosya paylaşım yazılımının da yaratıcılığına imza atmıştır.
İki arkadaş daha sonra çok güçlü ve kârlı bir çıkış yaparak yeni yazılımlarını gerçekleştirmişlerdir. Yazılımın getirdiği sistem, özellikle ilerleyen zaman içerisinde telefon giderlerini internet altyapısı üzerinden neredeyse sıfır maliyete düşürerek iletişimde beklenen bir çığır açmıştır. İki dâhi, bugün 53 milyondan fazla insanın kullandığı bu girişimden 2.6 milyar dolarlık bir servet kazanmıştır.
e. Bir mobilya devinin öyküsü
1926 yılında İsveç’te doğan şirket sahibi, kasabasında kibrit satarak para kazanmaya başlamıştır. Çok geçmeden kibritleri Stockholm’den ucuz bir fiyata toptan satın alıp onları satarak yaşına göre oldukça önemli bir gelir elde etmiştir.
Bu tecrübeyi 1943 yılında kurduğu mobilya firmasında temel bir ilke hâline getirmiştir. Ayrıca bir bütün olarak satın alınan mobilyaların taşınmasının zorluğu nedeniyle, onları küçük parçalara ayırarak kullanılacağı yerde monte etmenin daha kolay olacağı fikri ile hareket etmiştir.
Bunun yanında gelir grubu düşük çoğunluktaki insanlara mümkün olduğunca düşük fiyatla güzel tasarımlı ve işlevsel mobilya ve ev aksesuarı sunma düşüncesi firmanın bugünkü boyutlarına gelmesini sağlamıştır.
f. Havacılık alanında bir başka başarı
1995 yılında İngiltere’de Yunanistanlı bir girişimci hava yolu şirketi kurmuştur. Şirket, Avrupa’nın birçok önemli ticaret ve eğlence merkezini birleştiren, düşük tarifeli hizmetleri ile tanınmaktadır.
Uçuşlarının ekonomik olmasının ana sebebi, son bilet fiyatlarına uçuş sırasında yolculara verilen içecek ve yiyeceklerin dahil olmamasıdır. Şirkete ait uçakların tüm uçuşlarında yolcuların isterlerse ayrıca satın alabileceği hafif yiyecekler veya içecekler sunulmaktadır.
Bu uygulama Avrupa’da ilk kez bu şirket tarafından başlatılmıştır. Bilet fiyatlarının düşük olmasındaki bir öteki önemli etken ise, bilet satışlarının aracı kurum kullanılmadan, doğrudan havaalanlarındaki şubelerden veya internet üzerinden yapılmasıdır.
Bu sayede yolcular aracı bir kuruma komisyon vermemektedir. Ayrıca şirket, dönüş sürelerini ortalama 30 dakika ile sınırlı tutarak havaalanı vergilerinden de önemli ölçüde tasarruf etmekte ve bu durum da bilet fiyatlarına yansımaktadır.
g. Ülkemizden bir başarı örneği
1994 yılında meydana gelen krizde iflas edip tekstil sektöründen çekilen girişimcimiz, özellikle Avrupa’da cep telefonunun bir çılgınlığa dönüştüğünü fark etmiştir. İsveçli bir GSM girişimcisinin, Financial Times (Faynenşıl Tayms)’ta hakkında yayımlanan haberi okuduğu girişimcimize bir mektup göndermesinin ardından girişimcimiz İsveç’e gitmiş ve elinde GSM dosyalarıyla Türkiye’ye dönmüştür.
Bu şahıs, Türkiye’nin ilk cep telefonu operatörünü kurmak için önceliği dev şirketlerden birine vererek önce bu grupla görüşmüştür. Şirket sahipleri, cep telefonu operatörlüğü lisansı gündeme geldiğinde 500 milyon doları o dönem için fazla bularak ret cevabı vermiş, bir öteki dev şirketin cevabı da bundan farklı olmamıştır. Ama girişimcimiz, kimsenin yüzüne bakmak istemediği projeyle alakalı olarak sonunda bir başka girişimciyi, ikna etmeyi başarmıştır.
Proje, iki girişimci tarafından Şubat 1994’te hayata geçirildiğinde sonuçları inanılmaz olmuş, gerek Türkiye’nin, gerekse dünyanın en önemli telekomünikasyon şirketlerinden biri olan şirket, geçen süre içinde dünyanın en büyük 20 GSM operatöründen biri hâline gelmiştir. 2007’nin sonunda 35,4 milyon aboneye sahip olan şirket, ayrıca Avrupa’nın da abone bazında en büyük 3 GSM operatöründen biridir.
ğ. Kadın girişimcimizin başarısı
Kadın girişimcimizin sahibi olduğu şirket, 1989 yılından beri elektronik alanda, askeri/ endüstriyel sistemlerin depo seviyesi bakımı, yerinde bakım onarımı ile mühendislik, yazılım geliştirme ve elektronik üretim hizmetleri vermektedir.
İşletme Türkiye’de bu alanda faaliyetlerine başlamış ilk özel kuruluştur. Kuruluşu kardeşiyle birlikte kuran ve yöneten girişimcimiz 2003 yılında Dünya Genç Girişimci İşadamı Yarışması ödülünü şirketi ve ülkemiz adına kazanmıştır.
2- Başarısız Girişimcilik Örnekleri
Gerek ülkemizde gerekse dünyada iş hayatındaki pek çok girişim başarılı olsa da azımsanmayacak derecede başarısız girişimcilik örneklerine de rastlamak mümkündür.
Özellikle son yıllarda daha çok küresel krizin etkisiyle çok başarılı geçmişleri olan şirketler dahi faaliyetlerine son vermek zorunda kalmışlardır. Amerika’da tüketicilerine ev kredisi veren çok sayıda köklü banka ve finans kuruluşu ile otomotiv devleri, Avrupa ülkelerinde ise çok sayıda banka ile İspanya’daki bir uçak şirketi, bu duruma örnek olarak verilebilir.
Ancak bunların dışında büyük ümitlerle faaliyete başlamış, ancak başarısızlıkla sonuçlanmış girişimler de mevcuttur. Örneğin, ülkemizde hızla gelişen tekstil sektöründe ihracatın yetersiz kalması, arzın talepten daha fazla olması ve vergi yükünün fazlalığı çok sayıda işletmenin kapanmasına neden olmuştur. Başarısız girişimcilik örnekleri son yıllarda en fazla bilişim sektöründe görülmektedir.
Dünyada hızla gelişen ve yaygınlaşan bu sektörde başarısızlığın başlıca nedenleri de pazar araştırmasının yetersizliği, piyasadaki fazla veya yetersiz rekabet ortamı, çeşitliliğin çokluğu, talebin azlığı, piyasa SWOT analizinin ve rakiplere yönelik araştırmaların yetersizliği olarak açıklanabilir.
