Kişilik Nedir?
Bireyin kalıtımla getirdiği bedensel, içgüdü ve dürtü gibi özelliklere çevrenin etkileri ve kendi deneyimleriyle kattığı; kendine özgü biricikliğini ortaya koyan tutum, tavır ve davranışların anlamlı bütününe kişilik denir. Kişilik, bireyin yaşamı boyunca devam eden ve uzun yıllar süren bir süreci anlatır.
Bu süreçte bazı özellikler kalıcı iken bazı özellikler çevresel faktörlerin etkisiyle değişkenlik gösterir. Her yaşadığımız gün ve içinde bulunduğumuz çevrenin değişmesi sonucunda kişiliğimizde değişiklik olarak yorumlanabilecek özellikler görülür.
Örneğin, yaratılıştan gelen tez canlılık ya da heyecanlı bir yapıya sahip olan bir birey, aynı zamanda bu özelliğine rağmen okul çevresinde aldığı eğitimin etkisiyle trafikte kırmızı ışıkta durmayı ve yeşil ışık yandığında geçmeyi öğrenecektir. Ancak birey tez canlılığının etkisiyle yeşil ışığın bir an önce yanmasını ve geçmeyi isteyecektir.
Bunun tam tersi olarak ağır kanlı bir birey de kırmızı ışıkta sakince yeşil ışığın yanmasını bekleyecek ve hareket etmek için aceleci davranmayacaktır. Verilen örnekler bireylerin kişiliklerinden kaynaklanan kendine özgü duygu, düşünme ve davranma biçimleri olduğunu gösterir.
Kişilikler bireylere özgü farklı duygu durumlarının ve algıların oluşmasına da kaynaklık eder; aynı duruma bireyler farklı tepkiler gösterebilirler.
Örneğin bazı bireyler yardıma ihtiyacı olan insanlara karşı acıma hissi ile duygusal davranabilirken bazı bireyler de oldukça katı bir tutum gösterebilirler.
Aynı biçimde zor geçen bir sınavın sonuçları açıklandığında 80 puan alan iki öğrenciden birisi aldığı puana sevinirken diğeri de üzülebilir. Bu ve bunun gibi örnekler bize bireylerin aynı durumlarda farklı tepkiler vermesinin onların kişilik özelliklerinden kaynaklandığını anlatır.
Kişilik Gelişimi ve Şekillenmesi
Birey, aile ile başlayan toplumsallaşma sürecinde kişiliğini geliştirerek kimlik kazanır. Kişiliğin kazanılması karmaşık süreçlerin sonucunda oluşup tamamlanır. Her bireyin temel özellikleri onu diğerlerinden ayıran; kendisine has, özgün ve biriciktir. Çünkü her birey kendi aile ve sosyal çevresinde farklı kişilik gelişimi gösterir.
Kişilik gelişiminin yavaş yavaş oluştuğu ancak çok kolay değişmediği dikkatten kaçırılmamalıdır. Her bireyin kendi kişiliğini şekillendirip geliştiren ortamlarda kazandığı alışkanlık ve davranışları birbirini tamamlayacak nitelikte bütünlük gösterir.
Bu kazanımlar süreç içerisinde tutum ve davranışlar olarak tutarlı bir süreklilik gösterdiğinde kişilik gelişimi tamamlanmış olur. Bireyin bütün biricikliğiyle kişiliğinin olgunlaşıp gelişmesi sürecinde yalnız kalıtım ya da çevre etkisi olduğu söylenemez. Kişilik gelişimi sürecinde kalıtımın etkisiyle açıklanabilen ve değişmediği varsayılan özellikler mizaç ya da huy olarak bilinir.
Mizaç, neşeli olmak, çabuk öfkelenmek, tez canlılık gibi biyo-fizyolojik sonuçları oluşturan özellikleri ifade eder. Kişiliğin çevresel faktörlerle sonradan kazanılan çalışkanlık, yardımseverlik gibi ahlaki vasıfları da karakter olarak adlandırılır. Mizaç ve karakterin anlamlı bütünlüğüne de kişilik denir.
Bireyin doğuştan yaratılışla kendisine verilen kalıtsal özelliklerinden oluşan mizaç ya da huyun yanı sıra, sosyal çevrece oluşturulan karakteri; yetişme sürecindeki çeşitli koşullanma etkileriyle onun kişiliğini şekillendirir. Bireyin aile çevresi etkisiyle kazandığı özelliklere bilişsel ve sosyal koşulların etkisiyle kattığı özellikler onun kişiliğinin şekillenmesinde belirleyici rol oynar.
Örneğin ailesi tarafından yardımlaşma duygusu kazandırılarak yetiştirilen birey; insanlara yardım etmenin insanca bir davranış olduğu sosyal koşullanmasıyla eğitimini tamamladıktan sonraki meslek seçiminde bilişsel olarak ünlü bir holdingin hayır vakfında yönetici olarak çalışmayı tercih edebilir.
Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)
