İpek ve Baharat Yolu

Geçmişte birçok insan hayvancılık, tarım ve ticaret yaparak geçimini sağlamaktaydı. Eski dönemlerde insanlar hayvanları evcilleştirdikten sonra onlardan yararlandı. Yerleşik hayata geçildiğinde ise insanlar toprağı işlemeyi öğrendi. Tarım ürünleri yetiştiren insanlar kendi ihtiyaçlarını karşılamaya çalıştı.

İnsanlar zaman içinde ürettikleri ürünlerin fazlasını başkalarıyla değiş tokuş ederek ticareti başlattı. Buna takas etme usulü adı verilirdi. Örneğin, bir kişi yetiştirdiği tavuğu başka birinde bulunan buğdayla takas ederek alışveriş yapardı. Lidyalıların parayı icat etmesi dünyada ticari hayatı canlandıran önemli bir gelişme oldu. Böylece ticarette değişim aracı olarak para kullanılmaya başlandı.

Tarihî ticaret yolları sayesinde insanlar arasındaki alışveriş hız kazandı. Bu nedenle ticaret yolları toplumlar arasındaki ilişkileri sadece ekonomik alanda değil siyasi ve kültürel alanda da etkiledi. Şimdi bunun nasıl gerçekleştiğini inceleyelim.

İpek Yolu

İpek Yolu, Çin’in Şian şehrinden başlayıp Avrupa’ya kadar uzanan dünyaca ünlü bir ticaret yoludur. Bu ticaret yolu üzerinde ulaşım kervanlarla sağlanmıştır. İpek Yolu’nu kullanan kervanlar, Şian şehrinden hareket ederek Hazar Denizi’nin kuzeyine veya İran üzerinden hareketle Anadolu’ya ulaşırdı. Anadolu’ya ulaşan ürünler Akdeniz veya Trakya üzerinden Avrupa’ya taşınırdı. İpek Yolu üzerinde başta ipek olmak üzere kâğıt, porselen, baharat gibi ürünlerin ticareti yapılırdı.

Türkiye Selçuklu Devleti Anadolu’ya hâkim olduğu dönemde ticareti geliştirmek için çeşitli yerlere kervansaraylar yaptı. Kervansaraylarda üç gün konaklamak ücretsizdir. İnsanlara konaklama, dinlenme ve beslenme için hizmet verilmektedir. Yüksek duvarları sayesinde güvenli yerler olan kervansaraylar Anadolu’da ticaretin gelişmesine katkı sağladı. Kervanlar ile ticaret yapan kişilere tüccar adı verilirdi. Bu tüccarlar İpek Yolu üzerinde sürekli hareket hâlinde oldukları için çeşitli ürünlerin yanında, geçtikleri yerlere kendi kültürlerini de taşırlardı.

İpek Yolu, geçmiş dönemde kurulan devletler için önemli bir ekonomik gelir kaynağıydı. Bu yola hâkim olan devletler güçlenerek diğer devletlere üstünlük sağladı. Bu yüzden siyasi mücadelelere sahne oldu. Tarihte kurulan birçok Türk devleti, İpek Yolu için diğer devletlerle mücadele etti. Örneğin Büyük Hun Devleti, Kök Türkler ve Uygurlar, Çin ile savaştı. Mete Han döneminde İpek Yolu ele geçirilerek Çin vergiye bağlandı. Osmanlı Devleti Dönemi’nde İstanbul fethedildikten sonra İpek Yolu’nun kontrolü tamamen Türklerin eline geçti. Ancak coğrafi keşiflerin yapılmasından sonra bu ticaret yolu eski önemini kaybetti.

İpek Yolu sayesinde Doğu ile Batı kültürü arasında etkileşim oldu. İnsanlar ticaret yaparken kendi kültürlerini de başka yerlere taşıdılar. Gittikleri yerlerde gördükleri kültürel özellikleri ise kendi ülkelerine getirdiler. Örneğin Avrupalılar, Haçlı Seferleri sırasında kâğıt, matbaa, barut ve pusulayı Doğu kültüründen öğrendi. Avrupa toplumu kâğıt ve matbaayı kullanmaya başlayınca kültürel alanda da gelişme gösterdi. Pusulayı kullanan Avrupalılar, coğrafi keşifler sonucunda ekonomik anlamda güçlendi.

Baharat Yolu

Baharat Yolu, Hindistan’dan başlayarak Avrupa’ya kadar uzanan önemli bir ticaret yoludur. Bu yol sayesinde uzun yıllar boyunca Doğu’da üretilen baharatlar Batı’ya taşındı. Baharatlar doğu ülkelerinde eskiden beri kullanılırdı. Bunlar arasında tarçın, kakule, zencefil, karabiber, safran, nane, kekik, kırmızıbiber, zerdeçal gibi ürünler bulunmaktaydı. Orta Çağ’da Avrupalı soyluların baharatları kullanmasıyla beraber baharatların ticari değeri arttı. Bu yüzden bir ticaret yolu kuruldu. Hindistan’dan yola çıkarılan baharatlar Aden Körfezi ve Basra Körfezi’nden Kızıldeniz’e ve Mısır’a, buradan da gemilerle Avrupa’ya taşınıyordu. Baharat ticareti uzun yıllar Müslümanlarla Venediklilerin elinde kaldı.

Yavuz Sultan Selim döneminde ticaret yolunun kontrolü Osmanlı Devleti’ne geçti. Ancak coğrafi keşiflerin yapılmasından sonra Baharat Yolu eski önemini yitirdi. Toplumlar arasında yapılan bu ticaret İpek Yolu’nda olduğu gibi kültürel alanda da insanların birbirini etkilemesini sağladı.