Felsefede Arkhe, evrenin ilk temel unsuruna atıfta bulunur. Eski filozoflar evrendeki ilk nedeni, ilk tözü aradılar. Ortaçağda ve ötesinde, bugüne kadarki felsefi tartışmaların başlangıcı her zaman ilk neden sorusuna dayanmaktadır. Bu nedenle Herakleitos için ilk neden ateş iken Demokritos için ilk neden atomdu. O, evrenin ilk nedenini arayışını belirttiği gibi, bu arayış sonucunda elde edilecek bilginin felsefi bir sistematizasyonunu da sağlamıştır.
Arkhe’ye Cevap Veren Filozoflar
Arkhe’ye cevap veren filozoflardan bahsettiğimizde ilk akla gelen farklı ekollerin farklı görüşleridir. Örneğin, Miletos okulu ve Sofistler ‘ilk neden’ konusundaki görüşlerinde farklılık gösterirler ve vurguladıkları noktaların bazen örtüşmesi anlaşılabilir. Parmenides için arkhe, ‘bir’ olarak tanımlanan bir değişmez olarak alınır. Pisagor’un sayı olarak tanımladığı bu kavram Herakleitos’ta farklılaşacak ve ateşe dönüşecektir. Ateş tanımının nedenini logos’a bağlayan filozof, değişmeyen tek şeyin değişim olduğunu ve ateşin her şeye dönüşebileceğini öne sürmüştür.
Daha fazla bilgi için şunlar söylenebilir;
- Milet Okuluna Göre Arkhe Nedir?
- Plüralistlere Göre Arkhe Nedir?
- Sofistlere Göre Arkhe Nedir?
- Şüphecilere (Septisizm) Göre Arkhe Nedir?
Milet Okulu’na Göre Arkhe Nedir?
İlk filozof Thales'e göre arke 'su'dur. Anaximander'e göre, apeiron, yani sınırsız ve belirsizdir. Anaximenes'e göre hava ilk madde olarak bilinir. Havanın bir apeiron gibi sonsuz olduğunu ve belirli bir hacmi olduğunu söylüyor.
Plüralistlere Göre Arkhe Nedir?
Plüralizm ile uğraşan filozoflar, düşünce tarihine farklı bir bakış açısıyla yaklaşarak, tek değil, birden fazla neden olduğunu iddia ederler. Örneğin Empedokles'e göre dört neden vardır. Bunlar;
Su
Ateş
Toprak
Hava
Anaksagoras'a göre arkhe 'sperma' yani evrenin çeşitliliği kadar güç anlamına gelir. Leukippos ve Demokritos'a göre bu madde atom olarak bilinir.
Sofistlere Göre Arkhe Nedir?
Arkhe sorunu uzun zamandır felsefi düşünce külliyatına dayanmaktadır. Protagoras'a göre insan her şeyin ölçüsüydü çünkü Sofistler bilgiyi tercih ediyorlardı. Gorgias, "Hiçbir şey yoktur, olsa da bilinemez. Bilinse bile başkalarına aktarılamaz." demiştir. Bu söz Agnostik düşüncenin temel taşlarından biri oldu.
Şüphecilere (Septisizm) Göre Arkhe Nedir?
Septiklere göre, belirli bir bilgi yoktur ve her şeye şüpheyle yaklaşılmalıdır. Piron'a göre, bir şeyin bilinip bilinmediği gibi, onu ispat etmek de imkansızdır. Felsefe tarihindeki bir diğer şüpheci de sorgulama yöntemine göre Sokrates'tir. Ancak tamamen şüpheci olmasa da kullandığı diyalektik yöntemle "bilgiye ulaşma" noktasında septik çekirdeklere sahip olduğu söylenebilir. Çünkü doğru bilgi ve doğru erdem, arkhe arayışında elde edilebilir.
Arkhe Töz Nedir?
Arkhe, maddenin başlangıcında ve hareket noktasında ‘ilk neden’in soyut olarak algılanması anlamına gelir. Tüm varoluşun ana kaynağında ‘neden’ ve ‘ilke’ olarak anlaşılabilen töz, felsefe tarihi boyunca farklı etkilerle gelişmiştir. Örneğin doğa filozofu Thales’e göre her ne kadar ‘su‘ olsa da Herakleitos için ‘ateş‘ olabilir. Aslında filozoflar bir kök neden ve belki de sorularına bir cevap arıyorlardı. Sordukları durum, öncelikle evrenin varoluşunun anlamını bulmak ve arkhe probleminde ne elde etmek istediklerini teknolojinin ve ilerlemenin mantığıyla bilmektir. Elbette bu durum her dönem için farklı kendini göstermekte ve anlamları bakımından farklılık göstermektedir.
