Dikkat
Duyumların farklı uyarıcılardan meydana gelip algıyı oluşturması sırasında bilincin bunlar arasından seçme yapıp belirli bir nesne, olay ya da olguya yoğunlaşmasına dikkat denir. Dikkat, bilişsel süreçlerde oluşan düşüncelerin ya da zihinsel gücün belirli bir noktaya yöneltilmesini ifade eder.
Duyu organlarına gelen çok sayıdaki uyarıcıların içinden yapılan seçime algıda seçicilik de denir. Dikkatli bir seçim sonucu algıya yönelme ile farkına varma algıda seçicilik ya da dikkat olarak bilinir. Örneğin kitap okurken çevreden duyu organlarımıza gelen birçok uyarıcı olmasına rağmen bunları değil kitaptaki uyarıcıları algılarız.
Dikkatli seçimimiz kitaba yönelmiştir, algılar da bu yönde oluşur. Yine sınavlara hazırlanan bir öğrencinin vitrinde bulunan kitaplardan sınavla ilgili olanları algılaması genel olarak dikkatinin sınava hazırlanmaya yönelmiş olmasından ve özel olarak da dikkatin bu yönde oluşmasından kaynaklanır.
Böylece organizmanın çevre ile uyumunu sağlamasına yardımcı olan dikkat aynı zamanda onu değiştirip dönüştürmeye değin birçok işleve de sahiptir. Dikkat, duyumların seçilmesinden sonra bellekte algısal kayıtta da etkendir. Çünkü dikkatle seçilmiş bilgilerin algısal kaydı yani bellekte saklanması da güç olmaz. Ayrıca saklanan bilgilerin çağrılması da kolaylaşır.
Bunların dışında öğrenme edimi istekli oluşla paralel gerçekleşen ve bu yönde oluşan dikkatle çok daha kolay gerçekleşir. Tüm bu bilişsel süreçlerin gerçekleşmesinde etkili bir üst düzey süreç faktörü olan dikkat yer alır.
Dikkatin bir üst düzey süreç faktörü olarak işlevini yerine getiremeyişi birçok alanda bilişsel yetersizliklere sebep olabileceği gibi bireylerin sosyal alanda da görselde sembolize edildiği gibi kararsız kalmalarına neden olabilir.
Dikkat eksikliği öğrenme başarısını olumsuz etkileyen bir öğrenme sorunudur ve tedavi edilmesi gerekir.
Dikkat Türleri
Etkin Dikkat
Organizmanın ilgileri, tecrübeleri, bilgileri ve istekleri doğrultusunda yaptığı seçmelerinden oluşan bilinçli bir yöneliştir. Etkin dikkatte algılanabilir olan uyarıcıların farkına varılması bireyin ona yönelmesini, yoğunlaşmasını sağlar.
Hem uzun dönem hafızada saklanan bilgilerden hem de duyusal izlerden oluşan duyum hafızası etkin dikkatin oluşması yönünde bilince kaynaklık yapar. Etkin dikkat; odaklanmış dikkat, seçici dikkat, sürdürülen dikkat, bölünmüş dikkat gibi farklı biçimlerde oluşabilir.
- Odaklanmış Dikkat: Beynin yalnızca bir tek faaliyete yönelmesi, iç ve dış bütün başka uyarıcıları fark etmemesidir. Odaklanmış dikkat seçici dikkat gibi beynin bir tek noktaya yoğunlaşmasını, yönlenmesini sağlar.
- Seçici Dikkat: Algılarımızın bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde seçilmesidir. Örneğin kitap okurken aynı zamanda müzik dinleyebiliriz. Buradaki seçmeleri bilinçli ya da bilinçsiz biçimde yapabiliriz. Fakat seçici dikkat denilince daha çok bilinçli bir seçim akla gelir.
- Sürdürülebilir Dikkat: Uyarıcılar arasında seçici bir dikkatle seçip odaklandığımız herhangi bir konuda dikkatimizin sürdürülebilir olmasına denir. Örneğin, kütüphanemizde sevdiğimiz bir kitabı dikkatli bir seçimle almamız, odaklanmış bir dikkatle okumaya başlamamız ve bu etkinliği dikkatle sürdürülebilir kılmamızdır.
- Bölünmüş Dikkat: Birden fazla uyarıcıya dikkatin yoğunlaşmasıdır. Seçici dikkat örneğinde olduğu gibi.
Edilgen Dikkat
Bazı uyarıcıların fiziksel özelliklerinden dolayı dikkat çekmesi edilgen dikkati oluşturur. Uyarıcıların rengi, şiddeti, büyüklüğü, tekrar etmesi, zıtlığı ve ani hareketlilik edilgen dikkati oluşturan fiziksel uyarıcılardır.
Örneğin parlak ışık zayıf ışığa, parlak renk mat renklere, büyük olan küçüğe göre daha çok dikkat çeker. Uyarıcıların fiziksel bu özellikleri karşısında organizmanın oluşan dikkatine edilgen dikkat denir.
Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)
