Felsefe geleneğinde çok önemli bir yere sahip olan ahlak felsefesinin temel kavramları felsefenin ilk ortaya çıktığı andan itibaren filozofları meşgul etmiştir. Ahlaktan söz edilebilen tüm alanlarda, ahlakı açıklamaya ve değerlendirmeye çalışan felsefi sisteme ahlak felsefesi denilir. Bu felsefenin kurulu olduğu temel kavramlar mevcuttur.
İyi ve Kötü
Ahlak felsefesi temel kavramları arasında ilk öne çıkan, iyi ve kötü olarak adlandırılan kavramlardır. Yüzyıllardır filozofları meşgul eden iyi ve kötünün açıklanması için farklı argümanlar geliştirilmiştir. Felsefe, ahlaki olarak eylemi sosyal normlar ile sınırlamamaktadır, iyiliğin ve kötülüğün ilkesel ve evrensel açıdan değerlendirmesini yapmaktadır. Buna göre ahlaki eylem, ilk olarak irade yani seçme sorunudur. İrade kapsamında olmayan eylemlerden ahlaki sonuçlar çıkarılması mümkün değildir. Eğer eylemin amacı ya da niyeti bulunuyorsa, bu noktada ahlaki bir durum söz konusudur.
Niyeti iyi olan bir kimse, davranış sonucunda kötülüğe neden olsa bile kötü olarak değerlendirilmez, ancak bazı düşünürlere göre sonucun kötü olması sonuçta kişinin kendisini de kötü yapmaktadır. Başka bir deyişle davranış sonucu olarak kötülük ile karşılaşılıyorsa, bu eylem kötü olarak değerlendirilir. Bütüncül bir açıdan bakıldığında ise süreç ve sonucun iyiliğe yol açması, doğaya ve çevresindekilere zarar vermemesi ana sebep olarak görülmektedir. Ahlaksal eylemi temellendirmede sadece niyet değil, aynı zamanda haz, yarar, mutluluk, doğruluk, sevgi gibi çeşitli ölçütler de bulunur.
Özgürlük ve Sorumluluk Ölçütleri
İnsanın eylemlerinde ne kadar özgür olduğu sorusu felsefenin en temel sorunlarının başında gelmektedir. Özellikle ahlak felsefesinde kişinin eylemlerini neye göre kısıtladığı ya da yaptığı temel bir sorundur. Ahlak, kişilerin bilinçli bir şekilde hareketlerini kapsamaktadır ve bu yüzden özgürlükten ayrı olarak düşünmek mümkün değildir.
Özgürlük üzerine çok çeşitli tanımlamalar yapılmış olsa da uzlaşı sağlanacak bir tanımı bulunmamaktadır. Bunun yanında ahlaki anlamda her türlü dış etkenden bağımsız olarak, kendi düşünceleri sonucu eylemde bulunan ve eylemlerinin sorumluluğunu alabilen kişiye özgür denilmektedir. Sorumluluk ise her türlü durumun kabullenilmesi olarak oldukça önemlidir. Yani özgürlük ve sorumluluk birbirlerine bağlı kavramlardır.
Özgürlük ve sorumluluk ilişkisinde farklı şekilde düşünen filozoflar da mevcuttur. Örneğin determinizme göre her olay bir neden yüzünden oluşmaktadır. Dolayısıyla kişinin ahlaksal yargıları da daha önce yaşadığı manevi ya da fiziksel olaylardan kaynaklanmaktadır. Bu yüzden özgür iradeye sahip olunamayacağı söylenmemektedir. Fakat bu görüşün temel sorunu, kişilerin yaşadıklarından dolayı böyle olduklarını söyleyerek onları adeta yazgılı bir hale getirmesidir. Örneğin kötü şeylere maruz kalmış birisinin kötü olacağını söylemek ya da kabul etmek hiçbir zaman kişinin iyi olma çabasında bulunamayacağını işaret eder.
Bu bakımdan ahlak kavramı, felsefi açıdan ancak iyilik sınırlarının ve özgürlük ile sorumluluk kavramlarının iyi anlaşılmasıyla beraber ahlak felsefesinin temel kavramları oluşabilmektedir.
