İnsanlar yaşamlarının büyük bir bölümünü ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çeşitli çabalarla geçirirler. Çünkü insan gereksinimleri sınırsız, bunları karşılayacak kaynaklar ise son derece sınırlıdır. Bu durumda insanlar, ellerindeki sınırlı kaynakları akılcı ve ekonomik kullanmak zorundadırlar.
Her ekonomide, kıt olan bir kaynağın boşa harcanmayıp en iyi biçimde kullanılmasına çaba gösterilmesi gerekir. Sınırlı kaynaklarla sonsuz olan insan ihtiyaçlarını en uygun bir biçimde karşılama zorunluluğu ekonomi biliminin ve girişimciliğin doğmasını sağlamıştır.
Girişimciliğin zamanla gelişmesi üzerine, bu etkinliğin daha iyi yürütülebilmesi için bir kuruluşa gerek duyulmuştur. İnsan ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan ve ekonomide kaynakların kullanımını gerçekleştiren bu kuruluşlar işletmelerdir.
Öteden beri işletmeler; insanların ihtiyaçlarını gidermek, yaşamlarını kolaylaştırmak için etkinlik gösteren kuruluşlar olmuştur. Mal ve hizmetin sunulduğu her yerde, işletme varlığından söz edilebilir. İşletmeler, toplum yaşamında çok önemli bir yere sahiptir.
Hem kaynakları akılcı bir şekilde kullanır hem de mal ve hizmet üretimini gerçekleştirerek ekonomik zenginlik oluşturur. Sanayi devrimi ile birlikte doğal enerji ile yapılmış olan üretimin yerini, makine ile yapılmış olan büyük ölçekli üretimin alması, işletmelerin üretim kapasitesini artırmıştır.
Bu dönemde işletmeler, ilkel yöntemleri bırakmış, yerine daha bilimsel yöntemler uygulamaya başlamıştır. Bunun sonucu olarak işletmecilik ekonominin bir alt dalı olmaktan çıkarak bağımsız bir bilim durumuna gelmeye başlamıştır. Sanayi devrimi sonrası doğan işletmeler ile günümüz işletmeleri arasında çok büyük farklılıklar vardır.
Günümüz işletmelerinin bir kısmı çok büyümüş ve iyi örgütlenmiş bir yapıya sahiptir. Gelişmiş ülkelerdeki işletmeler, yeni yeni mal ve hizmetler sunarak etkin tanıtım ve reklam kampanyaları ile talep yaratarak insanların yaşam düzeylerini gittikçe yükseltmektedir.
Örneğin işletmeler tarafından üretilen elektronik kartlar, cep telefonları, el bilgisayarları, uzaktan kumandalı cihazlar vb. ürünlerden birçok insan yararlanmaktadır. İşletmeler, teknik bilgilerin, bilimsel bulguların ve ekonomik ilkelerin uygulandığı, birey ve örgütlerin değerlendirildiği, toplumsal sorumlulukların ve sosyokültürel etkileşimlerin oluştuğu çok yönlü kuruluşlardır.
Bilgi toplumuna geçiş sürecindeki günümüz işletmelerinde iş bölümü, uzmanlaşma ve teknolojik gelişme akıl almaz boyutlara ulaşmıştır. Tam otomatik makinelerle üretim yapan, hatta üretimde robot bilgisayarlardan geniş ölçüde yararlanan işletmelerin sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Örneğin gelişmiş ülkelerde otomobil, bilgisayar, televizyon vb. ürünlerin üretimi bu şekilde yapılmaktadır.
Geniş Anlamda İşletmenin Tanımı
Kâr amacı ile mal ve hizmet üretmek veya pazarlamak için üretim faktörlerini planlı, tutarlı ve akılcı bir sistemle bir araya getiren teknik ve ekonomik birimlere işletme adı verilir. İşletme, üretim faktörlerini belli bir düzen içinde bir araya getiren ekonomik birimdir.
Ekonomik birimin küçük, büyük, ortaklık veya özel ve kamu girişimi şeklinde olması işletme olmasına engel değildir. Önemli olan, ekonomik birimin fayda yaratacak mal ve hizmetleri üretmesi veya pazarlamasıdır. Verilen tanıma göre işletmenin temel özellikleri şunlardır:
- a. İşletme, kâr amacı ile üretim faktörlerinin bir araya getirildiği ekonomik bir birimdir.
- b. İşletmenin görevi, gereksinimleri karşılayacak mal veya hizmetleri üretmek veya pazarlamaktır.
- c. İşletme sosyal bir örgütlenmedir, iş görenleri ve yöneticileri bir arada bulundurur.
- ç. İşletme teknik bir çalışma birimidir. Örneğin bir fabrika, ofis, atölye, banka gibi.
- d. İşletme, dış ve iç çevre (yönetici, iş gören, öteki işletmeler, hükûmet, tüketici, halk gibi) ile etkileşim içindedir.
Genel olarak işletmeler etkinliklerini sürdürürken en yüksek kazancı sağlamayı amaçlayarak çalışır. Kamu kuruluşlarına ait ekonomik birimlerde temel amaç, kâr sağlamak olmayabilir. Ancak bu ekonomik birimler yine de işletme kapsamı içinde nitelendirilir.
Örneğin Kamu İktisadi Teşebbüslerinin (KİT) bir bölümüne, yerel yönetimlere (belediyeler, il özel idareleri gibi), kamu yararına çalışan kimi kuruluşlara ait işletmelerde kâr sağlama amacı önde tutulmaz. Bu tür işletmeler, kâr elde etmekten daha çok topluma hizmet ve düzenleme yapma amacına öncelik verir.
Gerek kamu işletmeleri gerekse gerçek ve tüzel kişilere ait işletmeler etkinliklerini yerine getirirken ülke ekonomisine birçok katkıda bulunur. İşletmelerin ülke ekonomisine bulunduğu katkılardan bazıları şunlardır:
- Yaptıkları üretimlerle toplumun çeşitli ihtiyaçlarını giderir.
- İstihdam sağlayarak işsizliği önler.
- Ülkede üretilmeyen ve gereksinim duyulan ürünlerin ithalatını gerçekleştirir.
- İhracatı gerçekleştirerek ülkeye döviz girişi sağlar.
- Ülkeye yeni teknolojilerin girmesini sağlar.
- Yöreler ve ülkeler arasındaki ilişkileri geliştirip güçlendirir.
- Kültürel ve sportif etkinliklere destek olur.
- Vergi ödeyerek toplumsal hizmetlerin görülmesine finansman sağlar.
İşletme bilimi, başlangıçta ortak noktalar nedeniyle, ekonomi biliminin bir alt dalı olarak gelişmiştir. Daha sonra, girişimciliğin ileri boyutlara ulaşması yanında, özellikle bilimsel yönetim alanındaki ilerlemeler işletme biliminin bağımsız olarak gelişmesine yol açmıştır.
İşletme biliminin konusunu işletmeler oluşturur. Bu bilim dalı; işletme içi, çevresi ve işletmeler arası olaylarla alakalı neden- sonuç ilişkilerini inceleyen bir disiplindir. Günümüzde, üniversitelerde fakülte, yüksekokul, bölüm veya bilim dalında; orta dereceli okullarda zorunlu ve seçmeli dersler şeklinde işletmecilik konularını kapsayan eğitim verilmektedir.
İşletmeler, çalışma konusu ne olursa olsun, çeşitli ortak özellikler taşır ve benzer sorunlarla karşılaşır. Bu ortak yönlere ilişkin ilke ve kuralların saptanması, sorunlara çözüm getirilmesi işletme biliminin temel görevlerindendir.
