Osmanlı Devletinde Fikir Akımları Nelerdir?

Gittikçe şiddetlenen isyanlar Osmanlı Devletini dağılma noktasına getirdi. Devleti dağılmaktan kurtarmak isteyen bazı yönetici ve aydınlar çeşitli fikirler geliştirdiler.

Osmanlı Devleti’nde Dağılmayı Önleme Çabaları

Osmanlı İmparatorluğu’nun hakimiyeti, coğrafi keşifler nedeniyle ticaret haritalarının değişmesi, ihracatın azalması, ithalatın artması ve yenilgiler, bulundukları konumu büyük ölçüde geriletmiştir. Batı dünyasının üstünlüğünü kabul eden Osmanlı Devleti, 19. yüzyıla kadar Batı tarzı ideoloji dünyasına girememiştir. Batı’da Fransız İhtilali’nin patlak vermesinin Osmanlı İmparatorluğu’nun gerilemesinde büyük etkisi oldu. Osmanlı Devleti’nin çok uluslu yapısı çöküş tehlikesini ortaya çıkarmıştır. Bu süreçte Osmanlı aydınları dört fikir ileri sürmüştür. Görünen o ki, bu düşünce akışının asıl amacı Osmanlı İmparatorluğu’nu çöküşten kurtarmaktı. Bu akımlar Osmanlıcılık, İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülük olarak uygulanmaya çalışılmaktadır. Sunulan araştırma, bu dört fikrin akışını ele alacaktır.

Osmanlı Devleti’nde Fikir Akımları

1) OSMANLICILIK

Bazı aydınlar dil, din, ırk ayrımı yapılmaksızın bütün milletleri kapsayacak bir üst kimlik oluşturmaya çalıştılar. Osmanlıcılık adı verilen bu düşüncenin temelinde gayrimüslimleri devlete bağlı tutma fikri yatıyordu. Bu fikir Jön-Türkler ve İttihatçılar tarafından da desteklendi.

Osmanlıcılık fikrinin etkisi ile Tanzimat ve Islahat Fermanları ilan edildi. Kanun-i Esasi kabul edilerek Meşrutiyet yönetimine geçildi.

2) İSLAMCILIK

Kimi Osmanlı aydınları ise Müslüman milletler arasındaki iş birliğini geliştirmeye çalıştılar.

İslamcılık adı verilen bu düşünce ile Müslüman milletleri Osmanlı Halifesi etrafında birleştirmek amaçlanıyordu. Mehmet Akif ve Padişah II. Abdülhamit tarafından da desteklenen İslamcılık düşüncesi I. Dünya Savaşı yıllarında bazı Arap liderlerinin Osmanlı Devleti’ne isyan etmesi sonucu geçerliğini kaybetti.

3) BATICILIK

Avrupa’da bilim ve teknolojide yaşanan hızlı gelişmeler bazı Osmanlı aydınlarının yönünü Batı’ya dönmesine neden oldu. Bu aydınlar devletin kurtuluşunu Batılılaşma fikrinde aradılar. Batıcılık adı verilen bu fikrin savunucuları, Avrupa’daki gelişmelerin örnek alınarak devletin modernleştirilmesi gerektiğini düşünüyorlardı. Tevfik Fikret gibi aydınlarca savunulan bu düşünce Atatürk Dönemi’nde inkılaplar yapılırken de etkili oldu.

4) TÜRKÇÜLÜK

Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik fikri, bir yan- dan azınlık isyanlarına diğer yandan da bir kısım Osmanlı aydınlarında Türkçülük fikrinin doğması- na zemin hazırladı. Bu fikri savunan aydınlar, Türk toplulukları arasındaki iş birliğinin geliştirilmesine önem veriyorlardı.

Mehmet Emin (Yurdakul), Ziya Gökalp gibi aydınlarca savunulan bu fikir, azınlıkların ayrılmasıyla daha da güçlendi. Türkçülük fikri, Millî Mücadele’nin kazanılmasında da etkili oldu.