Mustafa; Osmanlı Devleti’nin en bunalımlı döneminde, 1881’de, o zamanlar bir Osmanlı sancağı olan Selânik’te, orta gelirli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.
Mustafa’nın babası gümrük memurluğu yapan Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır. Soyları, Anadolu’dan Rumeli’ye iskân ettirilen Kocacık Türkmenlerinden gelmektedir. Mustafa, yedi yaşındayken babasını kaybetmiş ve yetim kalmıştır.
Zübeyde Hanım, eşinin vefatı üzerine üç çocuğuyla birlikte kardeşinin çalıştığı çiftlik evine taşınmış, bu durum Mustafa’nın eğitim hayatının bir süre aksamasına neden olmuştur. Eğitime önem veren ve kültürlü bir insan olan Zübeyde Hanım oğlunun okuldan uzak kalmasına üzülmüştür. Bir süre sonra onu Selânik’teki halasının yanına göndererek Mustafa’nın eğitimine devam etmesini sağlamıştır.
Mustafa; sevgi, saygı ve dayanışma duygularının yoğun olduğu bir aile ortamında yetişmiştir. Aile hayatına büyük önem veren ve ilk ilhamını ailesinden aldığını sık sık dile getiren Mustafa, birçok konuşmasında bireylerin yetişmesinde ailenin önemine vurgu yapmıştır.
Mustafa’nın doğduğu Selânik, önemli bir liman şehri olmanın yanında demir yolu ile de Belgrad, Manastır ve İstanbul gibi önemli şehirlere bağlanmaktaydı. Bu durum Selanik’in hem Batı ile etkileşimini kolaylaştırmış hem de sosyal ve kültürel yönden gelişmesine zemin hazırlamıştır.
Avrupa’da çıkarılan gazete, dergi ve kitaplardaki fikirler çok uluslu yapıya sahip olan Selânik üzerinden Osmanlı ülkesine yayılıyordu. Bu yönüyle Selânik, Avrupa’daki gelişmelerin yakından takip edildiği ve Batı ülkeleriyle etkileşimin en yoğun yaşandığı şehirlerden biriydi. Kısaca Selanik, Osmanlı Devleti’nin Batı’ya açılan bir penceresi konumundaydı.
Genç Mustafa’nın fikirlerinin oluşumunda içinde doğup büyüdüğü çevre kadar aldığı eğitimin de etkisi vardır. Mustafa birbirinden birçok yönüyle farklı şehirlerde eğitim almış, bu şehirlerdeki durumlardan istifade ederek tecrübelerini geliştirmiştir.
Mustafa Kemal, 1902 yılında “teğmen” rütbesiyle Harp Okulunu bitirmiş ve Harp Akademisine geçmiştir. 1905 yılında “kurmay yüzbaşı” rütbesiyle Harp Akademisini de tamamlayan Mustafa Kemal, kurmaylık stajı yapmak üzere Şam’daki 5. Ordu emrine atanmıştır.
Mustafa Kemal’in eğitim gördüğü okullar ve bu okullara başlama tarihi:
