Sosyal çevre ve davranış
İnsan bir grup içinde yaşar ve çevresinden etkilenir. Farklı kültürel yapılar içerisinde oluşan grupların kendisini diğerlerinden ayıran davranış biçimleri vardır. Bu nedenle bireyin yakın çevresi onun davranışlarının oluşmasında etkili bir role sahiptir. Bireyin çevresinden etkilenmesi sürecinde kendine özgü oluşan kişiliği ile duygu, düşünce ve davranışları da belirginleşir.
Başta pasif alımlayıcı konumunda olan birey, süreç içerisinde kişilik kazandıkça, özgün düşünce ve davranışlarını etkilendiği toplumla paylaşmaya başlar; karşılıklı olarak etkileşim gerçekleşir. Birey kendi yaşadığı sosyal çevresinin baskın olduğu kültürel ögelerle ilişkilidir.
Örneğin kendi kültüründe var olan tören, kutlama vb. ritüeller içerisinde büyürken onları tanıyıp benimsemiştir. Karşısına çıkan her fırsatta kültürel ritüelleri yerine getirmeye çalışır. Eğitimini tamamlayıp meslek sahibi olduğunda ayrı bir kültür içerisinde bulunsa bile o içinde yetiştiği kültürel ögelerin etkilerini hisseder ve yeni kültürel yapıya da bunları taşır.
Bireyin sosyal alanda içinde bulunduğu temel grup ailedir. Aile, yaşama dair ilk bilgilerin kazanıldığı ve sosyokültürel davranışların öğrenildiği, ahlaki gelişimin kazanıldığı yerdir. Aile bireyin etkilendiği kültürün taşıyıcısıdır. Bireyin içinde yer aldığı sosyal çevrelerden birisi de arkadaş grubudur.
Arkadaş grubu bireyin davranışlarının oluşmasında, değer yargılarının benimsenmesinde etkilidir. Özellikle yetişme çağındaki birey arkadaş grubu içerisinde sahip olunan grup normlarından etkilenir ve bunları davranışlarına yansıtır. Bireyler katıldığı gruplar aracılığıyla toplumsal bir varlık ögesi olarak kendini gösterir.
Toplum, bireylerden oluşan genel bir sosyal birlikteliktir. Bireylerin davranışlarının biçimlenmesinde önemli bir role sahiptir. Toplumun kültür ve yapısındaki farklı ögeler bireyin davranışlarını biçimlendirmede uzak ya da yakın bir etken olarak etkide bulunurlar.
Bireyin etkilendiği bir diğer sosyal çevre etkeni de modadır. Moda güncel uygulamada olan giyinme biçimleri ve davranış tarzlarıdır. Birey yakın çevresini oluşturan arkadaş grubu içerisinde güncel giyinme biçimi ve davranış tarzlarını öğrenir. Medya, bireyin kişilik ve kimlik gelişimini dolayısıyla davranışlarını etkileyen yazılı, işitsel ve görsel tüm iletişim araçlarını kapsar.
Medya bilgilendirme, eğlence, reklam ya da iletişim fonksiyonlarına sahip yayınlar yapar. Toplumda yaşayan bireyler o toplumun medya ve kitle iletişim araçlarından olumlu ya da olumsuz şekilde etkilenirler. Bireyin içinde yaşadığı toplumdan etkilenerek ona uyması ve istenilen yönde davranması sosyokültürel etkidir.
Bunlar bireyin davranışları üzerinde olumlu ya da olumsuz etkiler gösterir. Uyma, bu etkilerden biridir. Birey sosyal alanda var olan davranış kalıplarını ve normları benimseyip onlara uygun hareket eder. Sosyal etkilerden bir diğeri de itaat (boyun eğme)tir.
Bireyin benimsemediği, uygulamayı düşünmediği hâllerde bile yalnızca başkaları istiyor diye onların istediği yönde davranışta bulunmasıdır. İtaatin oluşmasında ödül, ceza vb. etkenler etkilidir. Birey uyma ve itaat etmenin dışında gruba uyma davranışı sergiler. Grubun istediği yönde beklentilerine uygun olarak davranış geliştirir.
Bireyin gruba uyma sıklığı arttıkça kendi özgün düşüncelerini geliştirme ve davranışa dönüştürme imkânı azalacağından birey için kimliksizleşme gerçekleşecektir. Ayrıca toplumca kabul edilen inanç ve değerlere karşı geliştirilen bir tavır sapma davranışı olarak kabul edilir.
Birey kimi zaman isteklerinin engellenmesi durumunda saldırganlık davranışı sergiler. Birey bu olumsuzlukların dışında sosyokültürel etkiyle yardımlaşma, paylaşma vb. değerlere uygun olarak davranışta bulunur. Böylelikle birey sosyal etkiyle oluşan beğenilme duygusunun da önemini anlar.
Beklenti ve roller
Birey içinde yaşadığı toplumun, yakın ya da uzak sosyal çevresinin etkisiyle sosyal davranışlar sergiler. Bunun dışında birey yine aynı etkilerle gelişmiş bir yetişkin olarak toplumsal alanda bir yer edinir; buna statü denir.
Bireyin toplumsal alanda birden fazla statüsü olabilir. Toplum bireyden kendi statüsüne uygun davranışlar bekler. Toplumun bireyden yerine getirmesini beklediği bu davranışlar, onun rolüdür.
Örneğin bir genç okulda öğrenci, evinde anne ve babasının çocuğu, dede ve ninesinin torunudur. Bu gençten öğrencilik, evlat olma ve torun olma statülerine uygun olarak davranış göstermesi yani roller beklenir. Sosyal olarak tamamlanmış rol beklentisi statü sahibinden toplumca beklenen davranışları anlatır.
Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)
