Doğru Karar Verme ve İrdeleme
a. İrdeleme
Bir konu, sorun, durum, vb. problem oluşturan hâllerde; çözüm için kapsamlı olacak biçimde derinlemesine inceleme, analiz etme, eleştirel bakma, konuyla ilgili olan her bağıntıyı ayrıntılı olarak düşünme ve ifade etmedir. Örneğin, size bir arkadaşınız abartılı ve uçuk olduğunu düşündüğünüz bir öykü anlatıp sizden buna inanmanızı istediğinde iki klasik davranış sergilersiniz.
Birincisi; hiç düşünmeden duyduğunuz her şeyi jest ve mimiklerinizle eşlik ederek kabul etmek, ikincisi ise jest ve mimiklerinizle eşlik etmeksizin daha dikkatli bir tavırla aktif bir dinleme yapmaktır.
Söylenenlerin büyüklük, mekân ve zaman ilgileri bakımından olaylar arasındaki ilişkileri tutarlı ve akılcı bir bütünlük sergileyip sergilemediğini aktif bir dinleme yaparken ortaya koyabilirsiniz.
Bu özellikleri gözeterek yapacağınız dinleme sizi karşınızdaki insanın aldatmasına fırsat vermeden doğruya ulaştıracaktır. Bu basit dinleme örneğinde görüldüğü gibi sergilenen doğru tavrı çok daha karmaşık, anlaşılması zor hâllerde de küçük birkaç değişiklik ve bilgi takviyesiyle rahatlıkla uygulayabilirsiniz.
b. Karar Verme
Herhangi bir irdeleme durumunda geçerli olabilecek tüm hâlleri düşünüp bir sonuca ulaşmak veya bir yargıya varmaktır. İrdelemeden farklı olarak sonuçta oluşabilecek olası tüm durumların değerlendirilmesi sürecinde ulaşılan, insanı rahatlatan vargıyı ifade eder.
Örneğin üniversiteye gitmek ya da çalışmak seçeneklerinden birini tercih etmek durumunda kaldınız. Öncelikle yapmanız gereken kendi durumunuzu etraflıca gözden geçirmektir.
Neyi ne kadar çok istediğinizi açık seçik ortaya koymak yapılması gereken ilk iştir. Sonrasında ise seçme iradenizi zorunluluk durumuyla uzlaştıran bir tercihe yöneltmiş olmanız gerekir.
Öyleyse üniversiteye gitmeyi çok istediğinizi ortaya koymuş olduğunuz bir durumda iradeniz sizi evdeki bütçeye katkıda bulunmak için çalışma zorunluluğu yönünde tercihte bulunmaya zorlayacaktır.
Sonuç olarak hem çok istediğiniz üniversiteye gitmek hem de yarı zamanlı bir işte çalışma tercihi ile zorunluluk durumunuzun gereğini yerine getirmiş olursunuz.
c. Problem Çözme
Bireyin karşılaştığı rahatsızlık verici herhangi bir sorun, çözülmesi gerekli olan bir problemdir. Problem çözmenin ilk aşaması onun belirlenmesidir. Belirlenen problemin anlaşılması çözüm için gerekli adımlardan biridir. Problemin çözümüne dönük varsayımların oluşturulup sınanmaya hazır hâle getirilmesi gerekir.
Bu aşama ile problem hakkında bilgi toplanması süreci birlikte işler. Sonrasında varsayım test edilir, oluşan duruma ilişkin olumlu sonuçlar elde edilirse yetkin çözüm yolu bulunmuş olur. Doğru karar vermede sorunu irdelemek, problem çözmeyi gerektiren zorunluluklar karşısında insanın yaratılışla kendisine verilen akıl yetisini kullanmasını gerektirir.
Her insan olay ve nesneler arasında ilişkiler görür, bağlantılar kurar ve sonuca ulaşır. Eğitimli insan bunu öğrenim hayatında özellikle mantık biliminin de konuları arasında yer alan tümevarım, tümdengelim ve analoji gibi yöntemleri uygulayarak yaparken hiç eğitim almamış birisi de aklın bağ kurma işlevi sayesinde akıl yürütme ile ilgili çıkarımları yapar. Ancak her iki durumda da insanın doğru karar verebilmesi sağlıklı irdeleme yapabilmesi ile ilişkilidir.
Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)
