İskelet kasları kemiklere lifli bağ dokudan oluşan kas kirişleri (tendon) adı verilen yapılarla bağlanır. Vücudumuzun hareketini sağlayan birçok iskelet kası, çiftler halinde ve zıt yönlü olarak hareket eder.
Örneğin dirseğimizden kolumuzu hareket ettirebilmek için kolun iç kısmındaki kasların (kapatıcı kas) kasılması, dış kısmındaki kasların (açıcı kas) ise gevşemesi gerekir. Bu şekilde birbiriyle zıt çalışan kaslara antagonist kaslar adı verilir. Tam tersi olup özdeş anda kasılıp özdeş anda gevşeyen kaslara ise sinerjist kaslar adı verilir. Karın ve sırt bölgesindeki kaslar sinerjist kaslara örnek verilebilir.
İskelet Sistemi Rahatsızlıkları
Çıkıklar
Çıkıklar, eklem bölgelerindeki kemiklerin yerlerinin değişmesiyle eklemin yapısının bozulmasıdır. Bazı eklemler, ligamentlerle yeteri kadar desteklenmemiş olması, eklem yüzeylerinin basit oluşu ve yeterli kas desteğinin bulunmaması nedeniyle çıkmaya daha yatkındır. En önemli belirti, eklemin olağandışı bir görüntü alması ve hareket ettirildiğinde şiddetli ağrı oluşmasıdır.
Eğer doku içinde kanama gerçekleşmişse morluk da gözlenebilir. Çıkıklar en sık omuz, dirsek, bilek, kalça ve çene eklemlerinde görülür. Ayrıca ülkemizde günümüzde bile görülebilen ve çok yanlış bir uygulama olan bebeklerin kundaklanması, kalça çıkıklarına neden olabilmektedir. Çıkıklarda tedavi gecikirse kalıcı bozukluklar ortaya çıkabilir.
Burkulma ve İncinmeler
Burkulma ve incinmeler en yaygın görülen eklem yaralanmalarıdır. Eklemlerin zorlanması ve dönmesinden kaynaklanan ligament yırtılmaları sonucu oluşur. Ligament yırtılmalarında kan damarları ve tendonlar zarar görmüş olabilir. Acı, şişme ve morarma oluşur.
Kırıklar
Kırıklar; yüksek aktivite, dikkatsizlik veya yaşlanmaya bağlı olarak inorganik maddenin azalmasından dolayı ortaya çıkabilir. Kırıktan sonra kişi bölgesel bir ağrı hisseder ve kırık bölgeyi kullanamamaya başlar. Kırık tipine bağlı olarak kırık dışarıdan gözlenebilir.
Kırığın iyileşmesi çocuklarda daha hızlı gerçekleşirken yaşlılarda çok daha uzun sürebilir. Omurga kırığı en tehlikeli kırık çeşididir. Omurga kırığı sonucunda omurilik zarar görebilir ve kişi felç olabilir. Omurga kırığından şüphelenilen bir kişi kesinlikle hareket ettirilmemeli ve profesyonel sağlık desteği almalıdır.
Kemik kırıklarındaki iyileşme sürecinde:
- Kırılma sırasında kemik iliği zarar görmüşse kanama gerçekleşir ve kan birkaç saat içinde pıhtılaşır.
- Hasarlı alanlarda bağ doku hücreleri olan fibroblastlar birikir ve birkaç gün içinde yeni kemik dokusu (kallus) oluşur.
- Kemik yapımı ile alakalı hücreler bölgede birikerek kemiğin dış tarafında yeni bir kıkırdak tabakası oluşturur.
- Kıkırdak tabakası bir süre sonra süngerimsi kemiğe dönüşür, daha sonra sert kemik doku oluşumu gerçekleşir ve kemik tamir edilmiş olur.
Menisküs Yırtıkları
Diz eklemlerinin her birinde biri içte biri dışta olmak üzere yarım ay şeklinde kıkırdak yapılı menisküsler bulunur. Bu menisküsler eklem yüzeylerini uyumlu hale getirir, ağırlığın eşit olarak dağılmasını sağlar ve darbelere bağlı şokları absorbe eder.
Diz yaralanmalarının en yaygın tiplerinden birisi de özellikle futbolcu ve atletlerde sık rastlanan menisküs yırtılmalarıdır. Genellikle dizin aşırı zorlanması veya darbeye bağlı olarak ortaya çıkan yırtılmalar sonucunda şiddetli ağrı, diz kapağının kilitlenmesi ve şişme belirtileri gözlenir.
Osteoporoz
Halk arasında “kemik erimesi” olarak bilinen hastalık, nadiren erkeklerde de görülebilirken özellikle menopoz sonrası eşeysel hormon azaldığı için kadınlarda daha sık görülür. Osteoporoz hastalığında yaşlanmaya bağlı olarak kemik yıkımı, kemik yapımından daha fazla olduğu için kemik erimesi başlar. Buna bağlı olarak da kol, omurga ve kalça kemiği kırıkları yaşanır.
Raşitizim
D vitamini azlığı nedeniyle ortaya çıkan, Ca+2 (kalsiyum) ve P (fosfor) eksikliğinde görülen bir iskelet sistemi hastalığıdır. D vitamini, güneş ışığı etkisiyle deride son halini alan bir vitamindir. Bu nedenle yeteri kadar güneş ışığı almamış çocuklarda bu hastalık daha sık görülür. Kemik gelişimi bozukluğuna bağlı olarak ortaya çıkan bacak kemiklerindeki güçsüzlük nedeniyle vücudu taşıyamayan bacakların eğildiği görülür.
Osteomalazi
Yetişkinlerde görülen raşitizm şeklidir. D vitamini ve Ca+2 eksikliğine bağlı olarak kemik yumuşar ve kolay kırılabilir hale gelir. Sık doğum yapan kadınlarda Ca+2 ihtiyacı arttığından bu hastalığın görülme sıklığı da artar. Ayrıca böbrek yetmezliği görülen kişilerde Ca+2 geri emilimi yeterli olamadığından osteomalazi görülme ihtimali artar.
Bel Fıtığı
Omurga kemiklerinde bulunan diskler herhangi bir şekilde aşırı baskıya maruz kalırlarsa geçici veya kalıcı olarak zarar görür. Yapısı bozulan disk, omurga kanalına ve sinirlere baskı yapmaya başlar. Bunun sonucunda şiddetli bel ağrıları ortaya çıkar. Ayrıca omurilikten çıkan ve ayaklara kadar uzanan siyatik sinire baskı yapıldığı için ağrı, ayaklarda hissedilir.
Kaynak:11.Sınıf Biyoloji Ders Kitabı (PDF)
