Stres Nedir?
Stres, bireyin içinde yaşadığı ortamlardan (dış etkenler) ya da kendi içinden gelen etkenlerden (iç etkenler) kaynaklanan; sıkıntı, kaygı, üzüntü, gerginlik, bunalım vb. duygu durumlarıdır.
Bu duygu durumları bireyde bir şey yapmama duygusuna yol açar, bireyin üzerinde baskı hissetmesine neden olur; dolayısıyla birey mutsuz olur. Bireyin yaşadığı salt olumsuzlukların dışında onu mutlu edecek bir ortamda da stres yaşanabilir. Çünkü organizma tıpkı olumsuz durumlarda olduğu gibi olumlu ancak yeni durumlarda da uyum güçlüğü vb. nedenlerle rahatsız olduğu için stres yaşar.
Az ya da çok her birey stres yaşar. Çünkü insan çevresinden gelen uyarıcılara karşı tepki vermek üzere yaratılmıştır. Eğer stressiz bir hayat düşlüyorsak bu tepki verilemeyen, hareketsiz bir yaşam olmak zorundadır ki bu da mümkün değildir. Öyleyse stres kaçınılmazdır.
Ancak stresin bireyin ruhunda yaratacağı etkileri ve ona zarar vermesini engelleyecek şekilde kişi, stresi en alt düzeyde karşılamalı ve onu rasyonalize etmelidir. Çünkü stres, organizmanın uyumunu, iç ve dış dengesini bozarak onda psiko-fizyolojik değişmelere neden olur.
Stresin Nedenleri
Organizmanın stres duymasına neden olacak etkenlerin başında bireyin istek ve davranışlarının engellenmesi yer alır. Engellenme, bireyin yapmak isteyip ancak iç ve dış nedenlerle isteklerini gerçekleştirememesine denir.
Engellenmenin nedenlerinden biri çevresel diğeri de kendi bireysel psikolojik ya da fizyolojik durumudur. Örneğin idman yaparken arkadaşına takılıp ayağı sakatlanan sporcunun yarışmaya katılamaması, öğrenci ders çalışırken elektriklerin kesilmesi çevresel; bir kişinin arkadaşlarıyla sinemaya gitmeyi planlaması ama sınava çalışması gerektiği için gidememesi de bireysel nedenlerle engellenmedir.
Engellenen birey sinirlenir, üzülür ve stres yaşar. Birey bunu evde yemek masasına oturduğu hâlde yememe, sınıfta olduğu hâlde derse katılmama şeklinde davranışa dönüştürebilir.
Stres yaşayan bireyin stresinin nedenlerinden bir diğeri de çatışma yaşamasıdır. Çatışma aynı önem derecesine sahip istenen ya da istenmeyen iki farklı istek ya da duygunun hangisinin tercih edileceğine karar verilememesidir. Yaklaşma-kaçınma, Yaklaşma-yaklaşma, Kaçınma-kaçınma olmak üzere üç tür çatışma vardır.
- Yaklaşma-Kaçınma Çatışması: Biri istenen, diğeri istenmeyen iki durumun çatışmasıdır. Örneğin, yakın arkadaşını görmek için patronunu sevmediği hâlde onun dükkânına gitmek.
- Yaklaşma-Yaklaşma Çatışması: İstenilen iki hâlin çatışmasıdır. Örneğin parası yeterli olmadığı için ikisini de almak istediği hâlde pantolon ya da ayakkabıdan birini seçmek zorunda olmak.
- Kaçınma-Kaçınma Çatışması: İstenmeyen iki durumun çatışmasıdır. Örneğin, yemekte sevmediği çorba ve sevmediği başka bir yemeğin olması hâlinde bunlardan birini seçmek durumunda kalmak.
Bütün bunların dışında stresin yaşandığı durumlara örnek olarak eğitim nedeniyle üniversiteye başlayan birinin stres sebepleri aşağıdaki şemada; yeni çevre, sınav stresi, ekonomik problemler, vb. nedenler olarak yer almaktadır.
Kaynak:12.Sınıf Psikoloji Ders Kitabı (PDF)
