Türkiye’nin İklimini Etkileyen Faktörler

a. Mutlak Konum

36°-42° kuzey paralelleri arasında bulunan Türkiye, bu konumu ile orta kuşağın güney yarısı içinde yer alır. Bunun sonucu olarak güneydeki sıcak iklimler ile kuzeydeki soğuk iklimler ülkemizi etkiler. Ülkemizin önemli bir kısmı, ılıman kuşaktaki Akdeniz iklim kuşağı içindedir.

b. Göreceli Konum

Ülkemiz eski Dünya karalarının (Asya, Avrupa ve Afrika) birbirlerine en çok yaklaştığı yerde bulunur. Ülkemizin üç tarafı denizlerle çevrilidir. Anadolu’nun kuzeyinde ve güneyinde kıyıya paralel uzanan yüksek dağ sıraları ile batısında kıyıya dik uzanan dağlar bulunmaktadır. Ülkemizde batıdan doğuya gidildikçe genellikle yükselti değerleri artış göstermektedir. Çevresindeki kara, deniz ve basınç merkezlerinin; yeryüzü şekillerinin etkisiyle, ülkemizde birbirinden çok farklı özellikte iklimler ortaya çıkmıştır.

c. Çevresindeki Denizlerin Etkisi

Atmosferin başlıca nem kaynakları deniz ve okyanuslardır. Bu nedenle kıyılarda ve deniz etkisine açık yerlerde nem oranı genellikle daha fazladır. Ülkemizin üç tarafı denizlerle çevrilidir. Bu nedenle kıyılarımız iç kısımlara göre daha yağışlı, nemli ve ılıman özelliklere sahiptir. Kıyılarda günlük ve yıllık sıcaklık farkları iç kesimlere göre daha azdır.

ç. Çevresindeki Kara Kütlelerinin Etkisi

Karalar kuru hava kütlelerinin oluşum alanıdır. Karalar üzerinde oluşan hava kütleleri, denizler üzerinden geçip nem kazanmadıkça yağışa yol açmaz. Ülkemiz üç tarafı denizlerle çevrili bir ülke olmasına karşın, kara kütleleri ile de birleşik durumdadır. Ülkemizin güneyinde yer alan Arabistan, Afrika ve Suriye’deki çöller ile kuzeyinde yer alan Sibirya ülkemiz iklimi üzerinde etkili olmaktadır.

Yaz mevsiminde Afrika ve Arabistan’ın fazla ısınmasıyla oluşan sıcak hava kütleleri, Türkiye’de yaz sıcaklıklarını oldukça yükseltmektedir. Asya kıtasının kuzeyindeki Sibirya’da oluşan soğuk hava kütleleri ise Türkiye’de kışların sert ve soğuk geçmesine neden olmaktadır.

d. Yeryüzü Şekillerinin Etkisi

Ülkemizin yeryüzü şekillerinin çok çeşitli olması, iklim çeşitliliğinin de fazla olmasına neden olmuştur. Türkiye, ortalama yükseltisi oldukça fazla ve engebeli bir ülkedir. Bunun yanında alçak ve düz alanlar da geniş yer kaplar. Dağların doğu batı yönlü uzanması, kuzey ve güney kıyılarında deniz etkisinin iç kesimlere sokulmasına engel olurken batı kıyılarında deniz etkisinin iç kesimlere daha fazla sokulmasını sağlar.

Türkiye’de dağların uzanış yönü ve bakı etkisi nedeniyle güney yamaçlar genellikle kuzey yamaçlardan daha sıcaktır. Yükseltisinin fazla olması nedeniyle yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin en düşük olduğu yerler ülkemizin doğu kesimleridir. Ülkemizin yükselti değerleri genel olarak batıdan doğuya doğru gidildikçe arttığı için sıcaklık değerlerinin bu duruma bağlı olarak azaldığı gözlenir. Ayrıca yüksek yerlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları ve karasallık artmaktadır.

e. Çevresindeki Basınç Merkezlerinin Etkisi

Türkiye mevsime göre farklı basınç merkezlerinin etkisinde kalır. Ülkemiz yaz mevsiminde Basra Alçak Basıncı ile Asor Yüksek Basıncı’nın etkisinde kalır. Bu iki basınç merkezi arasında kuzeybatı yönlü rüzgârlar eser ve genel olarak sıcak-kurak bir mevsim yaşanır.

Kış mevsiminde ise Sibirya ve Asor Yüksek Basınçları ile İzlanda Alçak Basıncı’nın etkisi görülür. Sibirya Yüksek Basıncı, ülkemizin doğu kesimleri başta olmak üzere, kışların sert ve soğuk geçmesine neden olur. İzlanda Alçak Basıncı ise ülkemizde kış mevsiminin daha ılık ve yağışlı geçmesini sağlar.

• İzlanda DAB: Dinamik kökenli alçak basınç alanıdır. Kışın etkili olur. Etkili olduğu dönemde ılık ve yağışlı bir ortam oluşturur. Cephesel yağışların oluşumunda etkilidir.
• Sibirya TYB: Termik kökenli yüksek basınç alanıdır. Kışın etkili olur. Karasal, soğuk ve kurudur. Türkiye’ye doğu ve kuzeydoğudan sokulur.
• Asor DYB: Dinamik kökenli yüksek basınç alanıdır. Yıl boyu etkili olmakla birlikte en fazla yazın etkili olur. Yazın etkili olduğunda kuraklığa sebep olur.
• Basra TAB: Termik kökenli alçak basınç alanıdır. Yazın etkili olur. Karasal, sıcak ve kurudur. Türkiye’ye güney ve güneydoğudan sokulur.

Kaynak:9.Sınıf Coğrafya Ders Kitabı (PDF)

Coğrafya Bilimi Ders Notları