Kayaçlar, minerallerin bir araya gelmesiyle oluşur. Kayaçların sınıflandırılmasında; mineral yapıları, kimyasal bileşenleri, oluşturan bileşenlerin dokusu ve oluşumunu sağlayan etmenler dikkate alınır.
Kayaçlar; püskürük, tortul ve başkalaşım kayaçlar olmak üzere üç ana grupta incelenir. Bahsettiğimiz bu sınıflandırmada özellikle parçacıkların büyüklüğü dikkate alınmıştır.
Püskürük kayaçlar, volkanik patlamalarda magmanın dışarıya çıkıp soğuması ile oluşan kayaçlardır. Püskürük kayaçlar, iç ve dış püskürük olmak kaydıyla ikiye ayrılır. İç püskürük kayaçlar magmanın yeryüzüne çıkmadan yerin altında soğumasıyla oluşmaktadır.
Püskürük kayaçlara örnek vermek gerekirse; diyorit, siyenit, gabro ve granit taşlarından söz edebiliriz. Dış püskürük kayaçlar ise magmanın püskürme esnasında dışarı çıkıp hızlıca soğumasıyla oluşan dayanıklılığı az olan kayaçlardır. Ponza, andezit, bazalt, volkan camı dış püskürük kayaçlara örnek verilebilir.
Tortul kayaçlar
Su ve rüzgâr gibi dış etkenler kayaçların yapısını zamanla değiştirebilir. Zaman içeresinde dış etkenlerce parçalanan kayaçlar sürüklenerek farklı yerlere yerleşirler. Bir araya gelen küçük parçalar zamanla basıncın etkisiyle çimentolaşır ve daha büyük kayaçları oluştururlar. Tortul kayaçlar daha çok suda oluşur ve püskürük kayaçlara göre daha yumuşak bir yapıya sahiptir. Tortul kayaçlar tabakalardan meydana gelir. Fosil bakımından zengindir. Yeryuvarının %5’i, yeryüzünün %75’i tortul kayaçlarla kaplıdır. Tortul kayaçlar %95 oranında suda meydana gelir.
Tortul kayaçlar da kendi aralarında kırıntılı, organik ve kimyasal olmak üzere üçe ayrılır.
1) Kırıntılı tortul kayaçlar
Kırıntılı tortul kayaçlar, erozyona uğrayan diğer kayaçların çökelmesi sonucu oluşurlar. Farklı boyuttaki tanelerin bir araya gelip zamanla çimentolaşmasıyla oluşurlar. Kum taşı, kireç taşı gibi kayaçlar ise, taneciklerin çimento maddeleri olmadan bir araya gelmesi sonucu çimentosuz kayaçlar oluşur. Kırıntılı tortul kayaçları meydana getiren tanelerin boyutu 2 mm olan çakıl, kuvarsit, konglomera, moloz gibi kayaçlardır.
2) Organik Tortul Kayaçlar
Bitki ve hayvan kalıntılarının zamanla fosilleşip sertleşmesiyle oluşan kayaçlardır. Organik kayaçlar ise silisli, karbonlu ve karbonatlı şeklinde ayrıma tabi tutulur.
3) Kimyasal Tortul Kayaçlar
Dolgun eriyikler zamanla çökelerek kimyasal tortul kayaçları meydana getirirler. Kimyasal tortul kayaçlara sarkıt ve dikitler, traverten, jips (alçı taşı) gibi kayaçlar örnek verilebilir. Alçı taşı günümüzde çelik sanayi, döşemecilik, yapı malzemesi gibi alanlarda kullanılmaktadır.
Magmatik Kayaçlar
Magmatik veya katılaşım kayaçlar da denilmektedir. Eriyik halde olan silikat hamuru halinde bulunan magmanın yer kabuğunun alt katmanlarında yavaş yavaş veya yeryüzüne ulaşarak aniden soğuması sonucu oluşan kayaçlardır. Bu tür kayaçlar genel olarak kristaller üzerinde meydana gelmiş kütle halindeki kayaçlar olup dünyada çok fazla bulunmaz.
Plütonik Kayaçlar (derinlik kayaçları)
Bu tür kayaçlar, kayaçların boşluklarını doldurmuş kristallerden oluşur. Plütonik kayaçlara granit örnek gösterilebilir. Bu kayaçları meydana getiren magma yavaşça soğuyup katılaştığından tam kristallidir.
Volkanik Kayaçlar (yüzey kayaçları)
Bu kayaçlar yarı kristalli ve çoğunlukla gözle seçilebilen çeşitli kristallerin camsı bir hamur içinde serpilmiş vaziyette oluşmuşlardır. Volkanik kayaçlara örnek olarak bazalt ve andezit verilebilir. İç ve dış püskürük olmak üzere iki şekilde oluşurlar.
Damarlı kayaçlar
Derinliklerde ve yüzeyde oluşan kayaçlar arasında bir geçiş safhasıdır. Mikro kristalli yapıdadır. Diğer kayaçlardaki yarık ve çatlaklarda oluşurlar. İçeriği çoğunlukla silikatlardan oluşur.
Başkalaşım kayaçları
Yerin derinliklerindeki kayaçların sıcaklık, basınç, kimyasal aktiviteye sahip sıvılar gibi dış etkenlerle değişip başkalaşmaları ile meydana gelirler. Bu değişime metamorfizma denir. Bünyelerinde fosil barındırmazlar. Sert bir yapıları vardır ve tabakalıdır.
