İdrar Oluşumu

Nefronlarda idrar oluşumu üç aşamada gerçekleşir. Bunlar süzülme, geri emilim ve salgılama olaylarıdır. Bu içerikte idrar oluşumu aşamalarını sırası ile kapsamlı bir şekilde öğrenecek ve bu aşamalar sırasında gerçekleşenler hakkında bilgi edinebileceksiniz.

İdrar Oluşumu Aşamaları

İdrar oluşumu aşamaları kısaca süzülme, geri emilim ve salgılama olaylarından ibarettir. Bu aşamaların nasıl meydana geldiğine detaylıca bakalım.

1- Süzülme

Aorttan çıkan ve böbrek atardamarı ile böbreğe ulaşan kan, böbrekte öncelikle kabuk kısmına gelir ve nefronlara yayılmaya başlar. Nefronlarda ki glomerulus kılcal damar yumağında kanın içinde bulunan hücre zarından geçebilen küçük moleküller Bowman kapsülüne doğru süzülür.

Kanın içindeki su, glikoz, tuz, vitamin, üre benzeri hücre zarından geçebilen maddeler Bowman kapsülüne geçer. Fakat protein, kan hücresi benzeri büyük moleküller Bowman kapsülüne geçmez ve damarda kalır. Glomerulus kılcal damarları vücuttaki öteki kılcal damarlardan farklı özelliklere sahiptir. Bunlar:

• Glomerulus kılcallarında kan basıncı yüksektir ve damar boyunca sabittir. Bu yüksek basınçtan dolayı kan, kılcal damarlardan Bowman kapsülüne doğru tek yönlü olarak geçer.
• Glomerulus kılcallarının iki ucunda getirici ve götürücü atardamarlar bulunur, yani glomerulus kılcalları, iki atardamar arasındadır.
• Glomerulus kılcalları yüksek basınçta zarar görmemesi ve süzülmenin daha iyi gerçekleşmesi için çift katlı epitel dokudan oluşur.

2- Geri Emilim

Glomerulustan Bowman kapsülüne süzülme ile geçen sıvı içerisinde sadece atıklar bulunmaz; ayrıca su, glikoz, amino asitler, vitaminler de bulunur. Bu maddelerin idrarla atılmadan tekrar kana geri kazandırılması gerekir. Glomerulustan çıkan götürücü atardamar daha sonra kılcal damarlar şeklinde nefron kanallarını sarar ve bu süzüntü içindeki maddeler nefron kanalından kan dolaşımına alınır. Bu olaya geri emilim adı verilir. Geri emilim difüzyon, osmoz ve aktif taşıma ile gerçekleştirilir.

Proksimal tüpte; glikoz, amino asit benzeri organik besinler ile bikarbonat (HCO3–), su (H2O), potasyum (K) ve tuz (NaCl) kılcal damarlara geçer. Henle kulpunun inen kolu suya karşı oldukça geçirgendir. Burada su, kılcal damarlara doğru geri emilir. Henle kulpunun çıkan kolu ise suya geçirgen değildir. Buradan daha çok tuz geri emilir.

Distal tüpte ise suyun, tuzun ve bikarbonat (HCO3–) iyonlarının geri emilimi devam eder. Distal tüpte geri emilim üstüne hormonların da etkisi vardır. Hipofiz bezinden salgılanan ADH hormonu suyun geri emilimini artırarak kana daha fazla su geri emilmesini sağlarken idrar derişimini artırır.

Aynı şekilde böbrek üstü bezlerinden salgılanan aldosteron hormonu nefron kanallarından sodyum geri emilimini artırır ve potasyum atılımını sağlar.

Süzüntü idrar toplama kanalında ilerlerken suyun, tuzun ve ürenin geri emilimi tamamlanır ve süzüntü malpighi piramitleri ile havuzcuğa ulaştırılır. Maddelerin geri emilimi kandaki yoğunluklarına bağlıdır. Her maddenin kandaki normal değerine eşik değer adı verilir.

Kandaki yoğunluğu eşik değerinin üzerinde olan maddelerin fazlası nefron kanallarından geri emilmez, idrarla vücuttan uzaklaştırılır. Örneğin şeker hastalarının kanındaki glikoz miktarı eşik değerin üzerinde olduğundan glikozun fazlası idrarla atılır.

Oysa sağlıklı bir insanın idrarında glikoza rastlanmaz. Sağlıklı bir insanda glikoz ve amino asitlerin tamamı, suyun aşağı yukarı %99’u, tuzun %95’i, ürenin ise %50’si geri emilerek kana döner.

3- Salgılama (Sekresyon)

Bazı ilaç kalıntıları; asidik ve bazik maddeler; amonyak (NH3), hidrojen, bikarbonat, potasyum iyonları ve gıda boyalarının kandan uzaklaştırılabilmesi için kılcal damarlardan nefron kanallarına aktif taşıma yapılır. Bu olaya salgılama veya aktif boşaltım adı verilir.

Böbrek atardamarı, böbrek toplardamarı ve üreter içindeki sıvılar karşılaştırıldığında üre miktarı en fazla olan kanal, böbrek atardamarıdır. Üre derişimi en fazla olan ise üreterdir.

İdrar oluşum süreçleri dikkate alındığında böbrek atar ve toplardamarının içeriklerindeki madde yoğunlukları Tablodaki şekilde özetlenebilir:

Böbreğin Evreleri

Böbreklerin idrar oluşumu dışında da görevleri vardır. Böbreklerin görevleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

1. Kandaki ürenin fazlasını uzaklaştırır.
2. Vücudun su ve mineral dengesini korur.
3. Kan hücrelerinden alyuvar yapımının düzenlenmesinde görev alır. Böbreklerden salgılanan eritropoietin hormonu kemik iliklerini uyararak alyuvar yapımını sağlar. Bu nedenle böbrek yetmezliği olan kişilerde kansızlık (anemi) görülür.
4. Kan pH’ının sabit tutulmasında görev alır.

İdrar Oluşumu Hakkında Sıkça Sorulanlar

Kaynak:11.Sınıf Biyoloji Ders Kitabı (PDF)

Biyoloji Ders Notları