Türkiye’de İklim Çeşitleri

Türkiye, Dünya üzerinde bulunduğu konum nedeniyle ılıman kuşakta yer alan bir ülkedir. Bu nedenle ülkemizde dört mevsim belirgin olarak yaşanmaktadır. Ayrıca Türkiye, etrafındaki denizlerin etkisi, yükselti, dağların uzanış yönü gibi faktörler nedeniyle birden fazla iklimin yaşandığı bir ülkedir. Türkiye’de genel hatlarıyla Karadeniz ve Akdeniz iklimleri ile karasal iklim etkilidir.

a. Karadeniz İklimi

Kuzey Anadolu Dağları’nın Karadeniz’e bakan yamaçlarında görülür. Okyanusal iklimle benzer özellikler gösterir. Yazları serin, kışları ılık ve her mevsim yağışlıdır. Yüksek kesimlerde ise kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. En fazla yağış sonbahar, en az yağış ise ilkbahar mevsiminde düşer. Bulutluluk oranı fazla, güneşlenme süresi azdır. Yıllık ortalama sıcaklık 14-15 °C, yıllık sıcaklık farkı ise 15-17 °C’tur. Yıllık yağış miktarı 700-2.300 mm arasında değişmektedir. Karadeniz ikliminin etkili olduğu alanların alçak kesimlerinde doğal bitki örtüsü orman, yükseklerde ise dağ çayırlarıdır.

Dağların yükseltisi, kıyıya olan yakınlığı ve hâkim rüzgâr yönüne göre uzanış doğrultusu Karadeniz kıyı kuşağı boyunca her yerde aynı olmadığından Karadeniz iklimi, sıcaklık ve yağış bakımından farklılıklar gösteren dört alt iklim tipine ayrılır:

1- Doğu Karadeniz Tipi

Doğu Karadeniz kıyıları Türkiye’nin en fazla yağış alan yeridir. Bu durumun nedeni, kıyıya oldukça yakın uzanan ve 4.000 m yüksekliğe ulaşan dağlık alanların varlığı ile kıyıların hâkim rüzgâr yönüne dik uzanmasıdır. Doğu Karadeniz’de en fazla yağış sonbaharda, en az yağış ise ilkbaharda düşer. Yıllık yağış miktarı (Rize, 2.311 mm) fazladır.

2- Orta Karadeniz Tipi

Kıyıya paralel uzanan dağların alçak ve kıyıdan uzak olması, yer şekillerinin diğer bölümlere göre daha sade olması ve kıyıların hâkim rüzgâr yönüne paralel uzanması ve akarsuların dağları derin vadilerle yarması gibi nedenlerle Orta Karadeniz, Doğu ve Batı Karadeniz’e göre daha az yağış alır. Orta Karadeniz’de en fazla yağış kışın, en az yağış yazın düşer. Yıllık yağış miktarı Doğu ve Batı Karadeniz’e göre daha azdır. Yıllık yağış miktarı (Samsun, 735 mm) 700 – 1.000 mm arasındadır.

3- Batı Karadeniz Tipi

Batı Karadeniz, Balkanlardan ve Orta Avrupa’dan gelen soğuk hava kütlelerinin etkisine açıktır. Dağların yükseltisi Orta Karadeniz dağlarından fazla, Doğu Karadeniz dağlarından ise azdır. Bu nedenlerle yıllık yağış miktarı da Orta Karadeniz’den fazla, Doğu Karadeniz’den azdır (Zonguldak, 1.243 mm). Batı Karadeniz’de en fazla yağış sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür. Batı Karadeniz’de, sıcaklık ortalamaları Orta ve Doğu Karadeniz’e göre daha düşüktür.

4- Karadeniz Ardı (Arkası) Tipi

Kuzey Anadolu’nun deniz etkisinden uzak iç kesimlerinde görülen iklim tipidir. Kıyıya paralel uzanan Kuzey Anadolu Dağları’nın güneye bakan kesimlerinde, deniz etkisinin azalması ve yükseltinin artması nedeniyle sıcaklık değerleri düşer ve yağış miktarı azalır. Karasal etki görülmeye başladığından yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Yıllık yağış miktarı ise 450-500 mm civarındadır. (Gümüşhane, 464 mm). En fazla yağış ilkbahar mevsiminde düşer. Yıllık sıcaklık ortalaması 10-14 °C, yıllık sıcaklık farkı 20- 22 °C civarındadır.

b. Akdeniz İklimi

Akdeniz iklimi, ülkemizde en belirgin olarak Akdeniz kıyılarında görülmekle birlikte, Ege ve Marmara kıyıları ile Güneydoğu Anadolu’nun batı kesimlerinde de etkili olmaktadır. Etkili olduğu alanlarda, sıcaklık ve yağış özellikleri bakımından farklılıklar gösterdiğinden üç alt iklim tipine ayrılır:

1- Akdeniz Kıyı Tipi Akdeniz İklimi

Bu iklimde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. En fazla yağış kış, en az yağış ise yaz mevsiminde düşer. Yaz ve kış yağışları arasındaki fark fazladır. Kış yağışları toplam yağışın yarısından fazlasını oluştururken yaz yağışları %10’dan daha azdır.

Yıllık yağış ortalaması 600-1.150 mm arasında değişmektedir. Cephesel kökenli kış yağışları yağmur şeklindedir. Kar yağışı nadiren görülür. Yıllık sıcaklık ortalaması 15-18 °C, ocak ayı sıcaklık ortalaması 6-11 °C, temmuz ayı sıcaklık ortalaması ise 27-30 °C’tur.

2- Ege Tipi Akdeniz İklimi

Ege kıyılarında da Akdeniz iklimi görülür. Ege kıyılarında kuzeye doğru gidildikçe yıllık ortalama sıcaklıklar Akdeniz kıyı kuşağına göre azalmaktadır. Yıllık ortalama yağışlar ise artmaktadır. Ülkemizin batı bölümlerinde dağların kıyıya dik uzanması, Akdeniz ikliminin iç kesimlere sokulmasına olanak sağlamıştır.

3- Marmara Tipi Akdeniz İklimi

Marmara Denizi çevresinde görülen Akdeniz ikliminde yazlar Akdeniz kıyılarına göre daha serin, kışlar ise daha soğuk ve kar yağışlı geçer. Yaz ve kış yağışları arasındaki fark, Akdeniz kıyılarındakine göre daha azdır. Akdeniz ikliminin görüldüğü alanların doğal bitki örtüsü; kızılçam ormanları, maki ve gariglerdir.

Kıyı kuşağında kuraklığa dayanıklı ve sıcaklık isteği fazla olan kızılçam ormanları vardır. Kızılçam ormanlarının tahrip edildiği alanlarda her mevsim yeşil kalan yabani zeytin, defne, zakkum, kocayemiş gibi bitkilerden oluşan makiler uzanır. Makilerin tahrip edildiği alanlarda ise süpürge çalısı, yasemin, funda gibi bitkilerden oluşan garigler yer alır.

c. Karasal İklim

Karasal iklim ülkemizin orta, doğu ve güneydoğusu ile Trakya ve Batı Anadolu’nun iç kesimlerinde görülür. Etkili olduğu alanlarda, sıcaklık ve yağış özellikleri bakımından farklılıklar gösterdiğinden dört alt iklim tipine ayrılır:

1- Orta Anadolu Tipi Karasal İklim

Orta Anadolu ile İç Ege ve Göller Yöresi’nde görülür. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Kış sıcaklık ortalaması -2 ile 1 °C, yaz sıcaklık ortalaması 22-24 °C, yıllık sıcaklık ortalaması ise 10-12 °C’tur. En fazla yağış ilkbaharda, en az ise yazın düşer. Türkiye’nin en az yağış alan iklimidir.

Ortalama yağış 300-400 mm olan yağış değerleri, yüksek yerlerde 500-600 mm’yi bulur. Doğal bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşerip yaz kuraklığı ile sararıp kuruyan ot toplulukları olan bozkırlardır. Yüksek kesimlerde ise seyrek meşe ormanları yer alır.

2- Güneydoğu Anadolu Tipi Karasal İklim

Ülkemizin güneydoğu kesimlerinde görülür. Yazları çok sıcak ve kurak; kışları ise ılık, nadiren soğuk ve yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklık 16-18 °C, kış sıcaklığı 2-6 °C, yaz sıcaklığı ise 30-35 °C’tur. Türkiye’de yaz sıcaklık değerlerinin en yüksek olduğu iklimdir. Ortalama yağış 400-650 mm arasında değişir. En fazla yağış kışın, en az yağış ise yazın düşmektedir.

Orta Anadolu’dan daha fazla yağış almasına rağmen yaz sıcaklığı ve şiddetli buharlaşma nedeniyle ülkemizde görülen en kurak iklimdir. Doğal bitki örtüsü bozkır ve kurakçıl çalılardır. Dağlık Mardin yöresinde seyrek de olsa meşe ormanlarına rastlanır.

3- Trakya Tipi Karasal İklim

Trakya’da özellikle Ergene Havzası’nda görülen yazları sıcak, kışları soğuk geçen iklimdir. Yıllık sıcaklık ortalaması 13-14 °C, ocak ayı sıcaklık ortalaması 3-5 °C, temmuz ayı sıcaklık ortalaması ise 23-24 °C’tur. Yıllık yağış miktarı 550-600 mm kadardır. En fazla yağış sonbahar ve kış mevsimlerinde, en az yağış ise yazın düşmektedir. Doğal bitki örtüsü bozkırdır.

4- Doğu Anadolu Tipi Karasal İklim (Sert Karasal İklim)

Kuzeydoğu Anadolu’da (Erzurum, Kars, Ardahan çevreleri) görülen iklim tipidir. Yıllık sıcaklık ortalaması 3-6 °C’tur. Kış sıcaklık ortalaması -8, -12 °C, yaz sıcaklık ortalaması ise 16-20 °C’tur. Yılın yaklaşık 5-6 aylık bölümünde don olaylarına rastlanır. Yıllık yağış miktarı 400-600 mm arasındadır.

En fazla yağış ilkbahar ve yaz mevsimlerinde, en az yağış kış mevsiminde görülür. İlkbahar ve yaz mevsimlerinde görülen yağışlar konveksiyonel kökenlidir. Doğal bitki örtüsü çayırlardan oluşur. Yer yer iğne yapraklı ormanlara da rastlanır.

Kaynak:9.Sınıf Coğrafya Ders Kitabı (PDF)

Coğrafya Bilimi Ders Notları