Popülasyon Ekolojisi | İnsan Popülasyonunun Artışı ve Dünyanın Taşıma Kapasitesi

İnsanlar da dünya üzerinde öteki canlılar benzeri popülasyon oluştururlar. İnsan popülasyonu, 20. yüzyıldan itibaren çok hızlı bir şekilde artmaya başlamıştır. Buna bağlı olarak kaynaklar aşırı tüketilmeye başlanmış, çevre sorunları ortaya çıkmış, öteki türler tehlike altına girmiş ve bazı canlıların nesilleri tükenmeye başlamıştır.

Grafikde de görüldüğü benzeri 1950’li yıllarda başlayan insan popülasyonundaki üstel büyüme bu şekilde devam edecek olursa yapılmış olan tahminlere göre 2025 yılında dünya nüfusu 8 milyarı geçecektir. Günümüzde dünya nüfusunun 7 milyar civarında olduğu bilinmektedir ve her yıl dünya nüfusunda Türkiye’nin nüfusu kadar yani aşağı yukarı 80 milyon artış olmaktadır.

Bitki ve hayvanların evcilleştirilmesi, değişen tarım ve hayvancılık teknolojileri, tıbbi alandaki gelişmeler sonucunda hastalıkların etkilerinin azaltılması ve yaşam süresinin uzaması, insan popülasyonunda öteki canlılarda görülemeyecek bir artışa neden olmuştur. 19. yüzyılın sonlarında 1 milyar olan insan popülasyonu, sadece 125 yıl sonra 7 milyara çıkmıştır. Kaynaklar hızla azalırken insan popülasyonunun bu hızla artması sonucu, yeryüzünün taşıma kapasitesine ulaşacağı düşünülmektedir.

Yeryüzünün insan için taşıma kapasitesi nedir?

Bu sorunun cevabı yıllardır bilim insanları tarafından tartışılmaktadır. Yapılan araştırmalarda besin miktarı, yaşam alanları, salgın hastalıklar önemli çevre dirençleri olarak kabul edilmekte ve yapılmış olan tahminlerin ortalaması 10-15 milyar civarında olmaktadır.

Taşıma kapasitesinin tahmininde besin, yakıt, kereste, giyinme, ulaşım, haberleşme benzeri gereksinimlerin türleri ve miktarları kullanılmaktadır. Taşıma kapasitesini belirleyen bu gereksinimlerin tamamı, “ekolojik ayak izi” kavramı şeklinde özetlenmiştir. Ekolojik ayak izi; bir bireyin, topluluğun ya da faaliyetin tükettiği kaynakların yeniden üretilmesi ve oluşan atıkların bertaraf edilebilmesi için gereksinim duyalan biyolojik olarak verimli toprak ve su alanıdır ve “küresel hektar (kha)” ile ifade edilir.

Her ülke için ekolojik ayak izi hesaplanabilir. Aşağıda ki grafikte, 2009 yılında yapılmış olan bir araştırmanın sonuçlarına göre bazı ülkelerin ekolojik ayak izleri görülmektedir. Türkiye’nin ekolojik ayak izi ise dünya ortalamasına yakın olup kişi başına 2,7 kha’dır.

İnsan popülasyonundaki artış ve gelecekte görülecek artış oranları, yaş piramitleri ile de yorumlanabilir. Örneğin; Grafikde ABD’nin 1960, 1980 ve 2000 yıllarına ait yaş piramitleri gösterilmiştir. 1960 yılına ait grafikte, 0-15 yaş bireylerin çoğunlukta olduğu görülmektedir.

Bu durum, 1945 ile 1960 yılları arasında ülkede yeni doğan çocuk sayısında büyük bir artış olduğuna işaret etmektedir. Bu yıllar arasında aile başına düşen ortalama çocuk sayısı 2,5’ten 3,8’e yükselmiştir. Doğum oranları 1960’lı yılların sonlarına doğru azalsa bile bebek artışı ile dünyaya gelen nesiller, 1980’li yıllarda anne baba oldukları için doğumlarda tekrar artış gözlenmiştir. Grafikte de görüldüğü benzeri ülkelerin yaş dağılımları, popülasyonların büyümelerinde önemli faktörlerden biridir.

Popülasyonlarda yaş dağılımına bağlı olarak hızlı ya da yavaş büyüme olabilir, hiç büyüme olmayabilir veya küçülme olabilir. Örneğin, Grafikde görüldüğü benzeri İtalya’da yaş dağılımı dengede olduğundan popülasyonda büyüme veya küçülme olmamakta ve kararlı bir nüfus yapısı korunmaktadır.

Kenya ‘da ise sayıca çok fazla olan genç bireyler üreme çağına geldiklerinde patlama şeklinde bir popülasyon büyümesine neden olacaklardır. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) ise nispeten daha yavaş bir büyüme gözlemlenmektedir.

Bu yaş dağılımı grafikleri, sadece popülasyonun yoğunluğu hakkında değil gelecekteki sosyal koşullar hakkında da fikir yürütmeyi sağlar. Örneğin, Kenya’da yakın gelecekte çalışma yaşına gelen bireylerin sayısı fazla olacağından işsizlik, gitgide artan bir sorun halini alabilir. Ülkelerin yaş dağılımlarının belirlenmesi, bu şekilde yapılacak yorum ve çalışmalarla geleceği planlamada yardımcı olacaktır.

Kaynak:11.Sınıf Biyoloji Ders Kitabı (PDF)

Biyoloji Ders Notları