Maddeler sınıflandırılırken saf maddeler ve karışımlar olarak ikiye ayrılır. Aynı cins atom ya da moleküllerden oluşan maddeler, saf maddeler olarak tanımlanır ve sabit sıcaklıkta sabit bir özkütleleri vardır. Tuz, su, altın, oksijen vb. saf maddelerdir. Her türlü oranda bir araya gelip kimyasal özelliklerini kaybetmeden oluşan maddelere ise karışım denir.
Karışımlar homojen veya heterojen olabilir, bunların sabit bir özkütlesi yoktur ve fiziksel yolla ayrıştırılabilir. Örneğin katı-katı karışımlarda özkütlesi küçük olan madde, özkütlesi büyük olan maddeden savurma yöntemi ile ayrılır. Fıstıkları kabuklarından rüzgârlı bir ortamda savurarak ayırabilirsiniz.
Özkütleleri farklı olan ve suda çözünmeyen iki katı maddeyi ayırmak için özkütle farkından yararlanılır. Örneğin özkütlesi büyük olan kum dibe çöker, küçük olan talaş su üzerinde yüzer. Sıvı-sıvı maddelerin oluşturduğu karışımlarda da özkütle farkından yararlanılır. Ayırma hunisi kullanılarak yapılan ayırma işleminde özkütlesi büyük olan, huninin alt kısmında; özkütlesi küçük olan, üst kısmında toplanır.
Su musluktan akıtılarak ayrım gerçekleşir. Zeytinyağı-su, mazot-su vb. karışımlar bu şekilde ayrılır. Özkütle kavramı, hayatın birçok alanında kolaylık sağlar. Özkütleden; kuyumculuk, porselen yapımı, ebru sanatı, hastanelerde yapılan tahlil işlemleri vb. alanlarında faydalanılır. Örneğin nehirlerin yavaş aktığı geniş bölümlerinde, taş ve kayaların çevresinde biriken altınlara ulaşmak için altın içeren karışım, eğik bir düzlemden akıtılır.
Altının özkütlesi sudan 19 kat daha büyük olduğu için eğik yüzeyden kaymaz. Diğer kırıntılar ise düzlemde aşağıya doğru sürüklenir. Bu sayede altın kırıntıları ayrılmış olur. Biriken altını toprak ve diğer kırıntılardan ayırmak için kullanılan altın tavası ve leğeninde sallama ve yıkama işlemleri uygulanır. Bu işlemlerin her biri, altının özkütlesinin büyük olmasına dayanır.
Günlük hayatta kullanılan porselenler de özkütlenin belli bir değerde olması sonucu üretilir. Porselen üretiminde kullanılan doğal ham maddeler; kil, kuvars ve feldispattır (bir mineral grubunun genel adı). Bu maddeler belirli oranlarda karıştırılır. Porselenin su geçirmezliği, kalitesi, dayanıklılığı için karışımın özkütlesinin belirli bir değerde olması gerekir.
İdeal özkütle değeri 2,5 g/cm3 civarındadır. Ardından karışım öğütülerek toz hâline getirilir ve yoğurularak porselen hamuru elde edilir. Elde edilen hamur, kaplara dökülüp şekil verildikten sonra fırınlanır. Tasarımı yapılan ürüne ulaşılmış olur.
Özkütlenin bir diğer kullanım alanı ise Türk kâğıt süsleme sanatı olan ebru sanatıdır. Kendine has teknik ve malzeme ile yapılan ebru sanatı, teknedeki suyun üzerinde boyalarla yapılan desenin kağıda aktarılmasıdır. Saf su çok hareketli olduğu için teknede kullanılacak suyun özkütlesinin arttırılması gerekir. Bu durum boyanın yüzeyde tutunmasını ve dibe çökmemesini sağlamaktadır. Suyun, özkütlesini arttırmak için kitre (ülkemizin güney ve güneydoğu bölgelerinde kırlarda yetişen yabani bir dikenin özsuyu) gibi doğal maddelerle karıştırılır.
Kaynak : Fen Lisesi Fizik 9. Sınıf Ders Kitabı
Emeği Geçenler
- Abdullah AYDIN
- Ayşegül ÇELİK
- İsa YILMAZ
- Kamil SOYARSLAN
- Murat ERAT
- Şeyda BOZARSLAN
Cok iyi
Teşekkürler
biraz kısa ama yinede iyi